بخش دوم ؛ نماز و اسرار یوگا

۷۸۱

فَإِذَا قَضَیْتُمُ الصَّلَاهَ فَاذْکُرُوا اللَّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىٰ جُنُوبِکُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنتُمْ فَأَقِیمُوا الصَّلَاه إِنَّ الصَّلَاهَ کَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ کِتَابًا مَّوْقُوتًا

وقتی نماز میگذارید خداوند را در حالی که ایستاده اید و نشسته اید و خوابیده اید یاد کنید! وقتی طمانینه بروجودتان مستولی شد نماز را برپای دارید. همانا که (اجرای)مناسک نماز برای مومنین تابع اوقات مشخص است.

سوره  النساء ؛ آیه ۱۰٣

در قرآن مجید اگرچه مکرراً در آیه های گوناگون امر به نماز وبرپاداشتن آن شده است ولی در عین حال هیچ کجای آن هم به نحوه انجام مناسک عبادی نماز اشاره ای نشده است.

در عین حال ملاحظه میشود که در عین آن که از مومنان و مسلمانان میخواهد که روزی پنج مرتبه رو بسوی کعبه بایستند و مناسک عبادی نماز را برپا دارند، فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ ، به حالات تقوا پیشگانی اشاره میکند که همیشه و در هرحال در نماز میباشند (الَّذِینَ هُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ دَائِمُونَ) آیه ۲۳ سوره معارج.
بنابر این می توان نتیجه گرفت که در قرآن دو نماز برای باور آورندگان تشریع شده است نماز قلب و نماز قالب.

“نماز قلب” آن توجه درونی و عمیق به یادکرد(ذکر) نام خداوند است که برای اهل تقوا چنان در دل و جانشان رسوخ میکند که یک لحظه هم توقف پذیر نیست و تا زمانی که قلب در تپش و خون در گردش است – در خواب و بیداری- اهل تقوا به ان مشغولند.

در “اوپانیشاد” به چنین یادکردی اشاره رفته است:

“چون سخن گویی، از دَم باز مانی! پس دَم را قربانی سخن کرده ای! و چون سکوت کنی، از سخن بازمانده ای! پس سخن را قربانی دَم کرده ای” .

اما نماز قالبی که جزء ارکان دین اسلام و از واجبات غیر قابل ترک است نمازی است که باید روزانه پنج
بار برگزار شود و بپا داشتن آن موکول به اوقات خاصی در ساعات شبانروز است.

این نماز دارای مناسکی است که مشتمل بر حرکات بدنی (قیام و رکوع و قعود و قنوت و سجده) همراه با اوراد وکلمات و جملات لسانی میباشد. این مناسک را باید فراگرفت و دانست که مثلا نماز صبح دورکعتست و نماز مغرب سه رکعت است و نمازهای ظهر و عصر و عشاء هریک چهاررکعت است؛ نه کمتر و نه بیشتر!

چه بسا که در بسیاری از موارد نمازگزارانی که زبان مادریشان عربی نیست، ناچارند در ابتدای شروع و دخول به اسلام کلمات و اورادی را که معانی آنهارا به درستی نمیدانند برزبان آورند، و این امر یادآور وجوب تکالیف تعبدی مناسک آئینی است.

بر هر فردی که مسلمان میشود قضای فریضه صلاه بحکم وَأَقِیمُوا الْصَّلاَهَ/ واجب میگردد و آیات بسیار زیادی از قرآن مجید براین وجوب دلالت دارد.

ارْکَعُوا وَاسْجُدُوا ( آیه ۷۷ سوره الحج)

حافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلاَهِ الْوُسْطَى وَقُومُوا لِلّهِ قَانِتِینَ (آیه ۲۳۸ سوره بقره)

إنّ الصَّلاَهَ کَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ کِتَاباً مَوْقُوتاً (آیه ۱۰۳ سوره النساء)

در عین حال هر مسلمانی موظف است به دلالت ﴿ آیه ۷۸ سوره سوره الاسراء﴾  

أَقِمِ الصَّلَاهَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّیْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کَانَ مَشْهُودًا

 آیه ۷۸ ؛ سوره الاسراء

نماز صبح را پیش از طلوع آفتاب بخواند و نماز ظهررا از دلوک خورشید از وسط روز تا حلول سیاهی شب بجای آورد.

بیشتر بخوانیم : 

نماز و اسرار «یوگا»؛ بقلم یحیی خوشمرام

اما در اقامه نماز صبح باید به دو رکعت اقتصار کند و نماز مغرب را بخواند و به سه رکعت اقتصار کند و سایر نمازهای یومیه را در اوقات مقرره شان بخواند و هریک را به چهاررکعت اقتصار کند بدون آن که بداند دلیل اقتصار به این اعداد و رکعات چیست. در قرآن نیز توضیحی درمورد این اعداد و رکعات نمازهای یومیه و اورادی که باید هماهنگ با حرکات قالبیه بیان شود نیامده است!

بطور کلی ادای مناسک آئینی نماز، به یک فرد مسلمان، هویت اسلامی میبخشد و به همین دلیل نیز قرآن نماز را رکن اساسی اعتقاد دینی میشمارد.

وَمَا أُمِرُوا إِلاَّ لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ حُنَفَاءَ وَیُقِیمُوا الصَّلاَهَ

سوره البینه ؛ آیه ۵

البته باید توجه داشت که عبادت پروردگار به صورت برگزاری مراسم تعبدی و تکلیفی در همه آئینها وکیش های مختلف کمابیش موجود بوده وسالها پیش از ظهور شریعت مصطفوی انبیاء و رسل از جمله ابراهیم و اسماعیل پیروان خودرا به اقامه صلاه امر میکردند.

چنان که ابراهیم میگوید :

رَبِّ اجْعَلْنِی مُقِیمَ الصَّلاَهِ وَمِن ذُرِّیَّتِی

سوره ابراهیم ؛ آیه ۴۰

و نیز در مورد إسماعیل(ع) میفرماید :

وَکَانَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاَهِ وَالزَّکَاهِ وَکَانَ عِندَ رَبِّهِ مَرْضِیّاً

سوره مریم ؛آیه ۵۵

و البته پیش از حملۀ اعراب بدوی به سرزمینمان ، نیاکان یکتاپرست ما نیز، هم نماز می گذاشتند و هم روزه می گرفتند.

بنابراین مشخص میشود که اصولا حقیقت نماز بسیار “پویا ” و عظیم بوده و در میان شرایع اهل توحید و یکتاپرستان به عنوان پل ارتباطی میان فرد و رب او رواج داشته و شامل انواع حرکات بدنی متناسب با سلوک روحی بوده است.

همانگونه که اشاره رفت سانسکریت زبان باستانی مردم هندوستان و زبان دینی آیین های هندو، بودایی و جاینی می‌باشد که از دیدگاه زبان‌شناسی با اوستا و پارسی باستان هم‌ریشه‌ است. در این زبان ترکیب “نماسته” “نماس ته” به معنی نماز بر تو یا سلام بر تو می باشد ویادآور این نکته است که “نماس” و “نماز” با یکدیگر ریشه مشترک کهنی دارند و اصطلاح معروف “ناماسته” هم که در ابتدا  و انتها  تمرینات یوگا بکار برده میشود مرکب از دو واژۀ «نماس = نماز » و «ته = تو» می باشد.

ادامه دارد … 

بقلم : یحیی خوشمرام 

بر گرفته از مجموعه آموزه های : دکتر سیدمصطفی آزمایش

پخش : اندیشکده سما

انتشار : چرخ سیمرغ