قسمت هشتم؛ «نماز و اسرار یوگا»
در نوشتار پیشین دیدیم که واژه “ودا” منشاء تمامی کلمات و اصطلاحاتی است که در زبان های خانوادۀ سانسکریت به چم “دانایی” مورد استفاده قرار می گیرند بنابراین “ودا”ها از نظر پدیدآورندگان آنها دانش هایی بودند که شاگردان را برای نیل به مقام “دانایی” آماده می کردند.
لازم به ذکر است که در حال حاضر در زبان تامیلی معاصر که از بازماندگان خانواده زبانهای دراویدی محسوب می شود ، واژۀ “ودا” به چم “کتاب” بکار می رود و این البته قابل انتظار است چرا که متون ودایی از نخستن مکتوبات بشر بوده اند و از این منظر می توان -در این مورد خاص – “کتاب” را برابر نهاد “دانش” در نظر گرفت و آن را بر متون ودایی اطلاق کرد.
روشن است که با تلاوت متون ودایی کسی به مقام “دانایی” دست نمی یافت بلکه “ودا” ها مجموعه ای از اعمال و تمرینات روزانه ای را به عنوان اجزاء مرحله ای مقدماتی پیشنهاد می کردند که شاگردان می توانستند با انجام منظم و مستمر آن ها آهستهآهسته برای ورود به مرحله عالی یعنی تحول انشایی آماده شوند تا سیر درونی خود را زیر نظروسرپرستی یک مربی کارآزموده یا “گورو” ادامه دهند.
در این نوشتار بارها این نکته خاطر نشان شده است که در متون اولیه ودایی ( بجز اوپانیشادها) نامی از «یوگا» نیست ولی«روح یوگا» در سرتاسر این متون قابل باز یافت است.
این بدان معنی است که این مجموعه در حقیقت مرحله ای مقدماتی برای ورود به مرحلۀ پیشرفته بشمار میرود که از طریق فراهم کردن یک پلاتفرم تئوریک و ایجاد و بویژه استقرار انگیزه ای پایدار، ذهن شاگرد را برای ورود به مرحلۀ اصلی -مرحله ای که شاگرد با انجام تمرینات عملی پای در راه تحول جوهری نهد- آماده می کند.
بدین لحاظ روح “یوگا ” به عنوان یک هدف در سرتا سر “ودا” ها ساری و جاری است؛ بدون اینکه نامی از آن برده شود.
نکته مهمی که باید به آن توجه شود آن است که همه وداها یکجا نگاشته نشده است بلکه هر “ودا” به ترتیبی که ذیلاً ارائه می گردد با فاصله چند سده از “ودا”ی پیشین بنابر ضرورت زمان نگاشته شده است.
از این روی نگاشتن وداها چندین سده یا شاید حتی نزدیک به هزار سال بطول انجامیده است و البته بشرحی که خواهد آمد هر “ودا” هدف خاصی را دنبال می کند، گرچه موضوع«وداها» همه بهم مرتبط است.
بطور کلی “وداها” شامل ۴ مجلد، یا چهار مجموعه از کتاب ها هستند که به ترتیب تقدم نگارش و نیز اهمیت بشرح ذیل می باشند:
۱-«ریگ» ودا ،
۲-«یاجور» ودا،
۳-«ساما»ودا
۴-«آتاروا» ودا.
لازم به ذکر است که کتاب چهارم یا «آتاورا» ودا با فاصله زیاد از سه کتاب نخست تالیف شده و نیز به لحاظ محتوی بطور کامل متفاوت با آنها می باشد.
لذا در برخی از نوشته ها از متون ودایی به “ترایی ویدایا” (trayī vidyā) یا “دانش های سه گانه” نیز تعبیر شده است.
همچنین برخی از متون نسبتا متاخر نظیر « ناتیا- ساسترا» (Nāṭya Śāstra) و (Mahābhārata) «مهابهاراتا» با مضمونی حماسی و نیز گروهی از “پورانا”ها (purāṇa) که بخشی از روایتهای تاریخ باستانی هندواروپایی است خود را بخش پنجم «وداها» نامیده اند که در این خصوص ، در فصول مربوطه بررسی دقیقتر و عمیقتر ارائه خواهدشد.
هندوان متون ودایی را آپاورشیا (Apauruṣeyā) به مفهوم “شیئی فوق توان بشر” می دانند.
“آ” (A) در زبان سانسکریت برای منفی کردن اسامی و نیز افعال استفاده می شده است نظیر “انوشیروان” به چم روان نامیرنده و “پاورو” (pauru) به چم توان و قدرت است که هنوز در برخی از زبانهای خانواده سانسکریت نظیر فرانسه و انگلیسی به همین چم استفاده می شود و سر انجام “شی”(ṣeyā) به چم موضوع و “چیز” می باشد که عیناً احتمالا باز ازطریق زبان سریانی به زبان عربی و قرآن مجید ، به همین مفهوم راه یافته است.
نخستن کتاب از مجموعۀ متون ودایی “ریگ ودا” نام دارد که از سوی محققین به نامهای مختلف نظیر کتاب نیایش ، ستایش نامه و نظائر آنها ترجمه شده و حاوی سرودهایی در مدح و ثنای خدایان است.
نام کتاب یعنی “ریگ ودا” مرکب از دو واژه است “ودا” به چم دانایی و “ریگ” که توسط مترجمن اولیه به “تنزیه” و “تسبیج” برگردانده شده است بدین ترتیب می توان واژۀ “ریگ ودا” را به “دانش تنزیه” یا همان ستایش نامه در فارسی برگرداند.
اما ریگ در زبان فارسی قدیم به چم “میراث” بوده و هنوز هم در زبان های شرقی ایران ، ریگ به چم ماترکی است که از شخص درگذشته بر جا می ماند و ریگمند نیز به چم “وارث” می باشد.
همچنین “مرده ریگ” نیز به چم “ارث” در زبان فارسی کاربردی گسترده دارد.
در زبان هندی نیز “ریگ” با همین تلفظ به چم ثروت می باشد.
بنابراین “ریگ ودا” را می توان به “دانایی میراث” برگرداند و این می تواند اشاره به میراثی باشد که از گذشتگان برجای مانده است.
ریگ ودا خود شامل چهار بخش مجزا ست :
“سامهیتا” (Samhita)،
“براهمان”ها (Brahmanas)،
“آرانیاکا”ها(Aranyakas) و
“اوپانیشاد”ها(Upanishads).
این تقسیم بندی برای سه کتاب دیگر نیز صدق می کند یعنی هر یک از چهار کتاب متون ودایی دارای این چهار بخش می باشند:
«سامیهتا» مرکب از دو واژۀ “سام” (Sam) و “هیتا” (hita) می باشد؛ سام به چم “مجموعه” بوده و هنوز هم در بسیاری از زبانهای اورپایی زیر مجموعه خانواده سانسکریت نظیر آلمانی ، دانمارکی ، هلندی ، سوئدی و …. به چم “باهم ” یا “همگی ” یا “مجموع ” استفاده می شود. در زبان انگلیسی نیز همین تلفظ با اندک تفاوت نوشتاری به چم “کل” و “حاصل جمع ” بکار می رود.
واژه دوم “هیتا” به چم سرود می باشد؛ در حال حاضر در زبان انگلیسی واژۀ ” hit” به چم “آهنگ” به کار می رود شاید این دو واژه به نوعی به یکدیگر مربوط باشند. به رحال “ساماهیتا” به چم “مجموعه سرود ها” یا به پارسی زیبا “جُنگ سرود”هاست.
“ریگ ودا”مهمترین کتاب درمیان متون ودایی است و “سامهیتا” نیز بنوبۀ خود مهمترین بخش «ریگ ودا » به شمار می رود.
بنابراین “سامهیتا” به نوعی “قلب” متون ودایی محسوب میشود.
«ساماهیتا» خود شامل ۱۰بخش یا “ماندالا ” (maṇḍala) است و ماندالاها در مجموع حاوی ۱۰۲۸ قطعه سرود می باشند که در زبان سانسکریت “سوکتا”(sūkta) به چم “خوب خوانده شده” ،نامیده می شوند و چون این واژه برای هزاران سال برای “قطعات” سروده ها بکارمی رفته است میتواند درعین حال ریشه “سکت” به چم “قطعه” در زبان های اروپایی هم باشد.
هر “سوکتا” به نوبه خودشامل چند “هیت” یا بیت شعر می شود و در مجموع ساماهیتا شامل ۱۰۶۰۰هیت می باشند که در ده کتاب کوچکتر که ماندالا نامیده می شوند گردآوری شده اند.
در نوشتار بعدی نگاهی دقیقتر به ساختار و محتوای سامهیتا ارائه می گردد.
مقاله ای بقلم یحیی خوشمرام
از همین نویسنده بیشتر بخوانیم :
نماز و اسرار «یوگا»؛ بقلم یحیی خوشمرام
بخش چهارم ؛ «نماز و اسرار یوگا»
بخش پنجم – قسمت اول ؛ «نماز و اسرار یوگا»
بخش پنجم – قسمت دوم ؛ «نماز و اسرار یوگا»
بخش پنجم – قسمت سوم ؛ «نماز و اسرار یوگا»