نگاهی بر اولین همایش ملی تصوف؛ شاخصه و نقدها
روز پنجشنبه ۱۹ مهرماه ۱٣۹۷ «اولین همایش ملی تصوف؛ شاخصه ها و نقدها» در سالن همایش های الغدیر شهر قم برگزار شد.
این همایش با هماهنگی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم و با همکاری پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در دو نوبت صبح و بعد از ظهر برگزار گردید.
حجت الاسلام احمد واعظی رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم سخنران افتتاحیه این همایش بود.
پیشتر دست اندرکاران برپایی این همایش با حضور در دفاتر برخی از مراجع تقلید حکومتی نظیر: آیت الله مکارم شیرازی ، نوری همدانی ، صافی گلپایگانی و علوی گرگانی نظرات آنها را درباره پیروان طرایق صوفیانه جویا شده بودند.
در ویدئو کلیپی که به همین منظور تهیه شده از «آراء و نظرات ضدتصوف مراجع حکومتی» مطلع می شویم.
حجت الاسلام سبحانی یکی از سخنرانان اصلی افتتاحیه این همایش بود.
وی با بیان آنکه در افق آینده این همایش و نشستهایی از این دست پیش بینی شده که محققان از رجوع به مباحث علمی خارج از این حیطه بی نیاز گردند معتقد است که با نقدهایی که در این قبیل همایش ها بر تصوف می شود بگفته وی افرادی که به تصوف گرویده اند به دامن تشیع بازگردند.
وی با بیان آنکه ما در بحثهای آینده بدنبال بررسی جریانی از تصوف هستیم که خود را شیعه می دانند گفت : هدف ما بررسی مخاطراتی است که از سوی این جریان داخلی تصوف ظرفیتها را برای گرویدن به تشیع از بین می برد.
بگفته حجت الاسلام سبحانی ، روحانیون بعنوان مرزبانان و مرزداران اعتقادات دینی شیعیان برشمرده میشود به همین منظور اگر مردم به هر دلیلی به تصوف گرایش پیدا می کنند این ناشی از کوتاهی ، عدم آگاهی و تساهل و کوتاه آمدن از مبانی شیعی توسط حاکمیت است که باعث بروز مخاطراتی از ناحیه اعتقادات و باورهای ایمانی و گرایش مردم به طرایق صوفیانه می گردد؛ به همین جهت باید جلوی آن گرفته شود.
وی در پایان یادآور شد که مسئولان برگزاری این همایش آمادگی مناظره و مباحثه علمی با پیروان طرایق صوفیانه و افرادی که متخصص در این امور هستند را دارا هستند.
لازم به ذکر یادآوری است که این همایش در چهار میز برگزار شد :
- گزارشی کوتاه از مقالات میز اول:
میز اول، مبانی شریعت گریزی صوفیه، ولنگاری عرفا و متصوفه در حوزه علوم حدیث، سخن بی واسطه خدا با صوفیان و تحقیر عقل و خردستیزی در تصوف را مورد نقد قرار داد.
۱. دکتر حسن یوسفیان، مبانی شریعت گریزی صوفیه را در مفاهیمی چون “سه گانه شریعت، طریقت حقیقت”، “ولایت پیر”، “توجیه وسائل غیرشرعی برای نیل به اهداف مقدس(اموری چون شاهدبازی، شرب خمر، سماع و…)”، و مستی و ناهوشیاری رهگیری نمود.
۲. حجت الاسلام و المسلمین محمدباقر ملکیان، ولنگاری و بی‌مبالاتی صوفیه در نقل حدیث، استحباب جعل احادیث در میان برخی از سران متصوفه و نقل مشاهدات و مکاشفات به عنوان حدیث را مورد نقد و بررسی قرار داد.
٣. دکتر امداد توران، به گونه ای از تجربه های معنوی صوفیان پرداخت که می‌توان آن را ” معراج و مخاطبه” نامید. صوفی ابتدا معراجی مشابه معراج پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از سر می گذارند و در نهایت بی‌واسطه با خدا به مخاطبه و گفتگو می‌نشیند. صوفی در مواقع مختلفی خود را برتر از تمامی انبیاء و ملائکه می بیند و حتی گاه با خداوند نیز از موضع برتر سخن می‌گوید.
۴. آخرین ارائه میز اول به استاد مهدی نصیری اختصاص یافت. وی یکی از تعارضات آشکار تصوف با مبانی قرآن و سنت را نوع نگرش صوفیه به شأن و جایگاه عقل بیان کرد. به عقیده ایشان اهل تصوّف، عقل را موجودی حقیر و مانعِ تعالی، سزاوار نکوهش و هم‌ردیف هوا و وسوسه‌گر انگاشته‌اند و مفاهیمی چون عشق و کشف و شهود را برتر از عقل می دانند.
- گزارشی کوتاه از مقالات میز دوم:
در میز دوم به بررسی مساله مهدویت در باورها و کارکردهای تحریف گرایانه اقطاب نعمت اللهی گنابادی، بررسی شان و مقام قطب در اندیشه صوفیه با تاکید بر باورهای فرقه های نعمت اللهیه و ذهبیه، ستایشگران ابلیس در تصوف و تصوف و سیاست در دوره قاجار پرداخته شد.
۱. حجت الاسلام و المسلمین سیدحسین شفیعی دارابی، اهم پیامدها و کارکردهای انگاره انحرافی «مهدویّت نوعیّه» و «بیعت وَلویّه» در فرقۀ نعمت اللّهیه را نقد و بررسی نمود.
۲. استاد حمید شهسواری شیرازی به تبیین مقام والا و ویژه قطب از منظر صوفیه فرقه ای(نعمت اللهیه و ذهبیه) پرداخت و همسانی مقامات ادعایی برای اقطاب صوفیه با مقامات ائمه معصومین علیهم السلام را متذکر شد.
٣. حجت الاسلام دکتر امیرجوان‌آراسته گزارشی از توجیهات متصوفه پیرامون گردنکشی ابلیس و اِبا و امتناعش از سجده بر آدم ارائه نمود. و اینکه برخی سران صوفیه ابلیس را معذور دانسته یا او را موحدّی طراز اول و بلکه سید الموحّدین و معلّمِ توحید دانسته اند.
۴. حجت الاسلام دکتر احمد رهدار آخرین مقاله در میز دوم را ارائه نمود. وی به بررسی جایگاه و نمودار تصوّف در عرصه سیاست تاریخ معاصر ایران پرداخت. نفوذ تصوف در حوزه‌های علمیه، دربار قاجار و انجمن های فراماسونری از اهم موارد ذکر شده در مقاله ایشان است.
- گزارشی کوتاه از مقالات میز سوم:
کژتابی های اشعار عرفانی در خصوص نسبت خداوند با موجودات، احمد غزالی و شکل گیری شیطان پرستی در میان یزیدیان جزیره، پژوهشی در اعتبار حدیقه الشیعه، بررسی نقش پیر و ولی در اندیشه اهل تصوف و سماع از منظر قرآن و اهل بیت از عناوین مباحث میز سوم است.
۱. دکتر سید محمدرضا میرسید کاستی و کژتابی های اشعار صوفیانه پیرامون رابطه خداوند با مخلوقات را با تاکید بر تمثیلاتی چون «عدد یک و اعداد»، «قطره و دریا» و«سیمرغ و مرغان» مورد نقد و بررسی قرار داد.
۲. حجت الاسلام و المسلمین دکتر رسول رضوی با تاکید بر شاگردی موسس آئین یزیدی نزد احمد و محمد غزالی، ریشه و اساس تاسیس این آئین را در آموزه های احمد و محمد غزالی ردیابی و رهگیری نمود.
٣. حجت الاسلام و المسلمین علیرضا دوستی، شبهات وارده پیرامون اعتبار کتاب حدیقه الشیعه مقدس اردبیلی را بیان و نقد نمود و دلائل متعددی را در راستای اثبات صحت انتساب این کتاب به مقدس اردبیلی اقامه کرد.
۴. سرکار خانم دکتر سیده سوسن فخرائی، گزارشی از جایگاه پیر و مرشد در آداب و تفکرات صوفیه و نقش محوری آن ارائه نمود و ویژگی‌ها و شاخصه‌‌‌های اولیا و اقطاب از منظر متصوّفه و چگونگی شناخت آنها را تبیین نمود.
۵. در بخش آخر این میز با ارائه دکتر محمدرضا شاهرودی، آئین سماع صوفیه، از جهات مختلفی مورد نقد و بررسی قرار گرفت. همچنین نقد لوازم بدعت آمیز آئین صوفیانه سماع، چون خرقه دری، شطح و طامات‌گویی، نشئگی و نوشیدن مسکرات از موارد مورد اشاره نویسنده محترم این مقاله بود.
- گزارشی کوتاه از مقالات میز چهارم:
میز چهارم به نقد و بررسی راهبردهای مشترک در نهضت های صوفی- شیعی روزگار تیموریان، جنید بغدادی و رابطه او با امامان هم عصرش، تاملی انتقادی بر آراء هانری کربن در باب مشابهت تصوف با تشیع، مخالفت تشیع با تصوف، تحلیل و بررسی فرقه ذهبیه و نقدی بر گزینش متون صوفیه در کتب درسی ادبیات فارسی و تاثیر ضمنی آن در ایجاد باورهای فرقه ای اختصاص یافت.
۱. دکتر فرزاد بیگی به بررسی علل قوت یافتن نحله‌‌‌ها و نهضت‌های شیعی- صوفیِ روزگارِ تیموریان(سه نهضت حروفیّه، مشعشعیان و نوربخشیه) پرداخت. به عقیده وی صوفیان این دوره از خلأ حاصل از سقوطِ خلافت عباسی و زوال قدرت ایلخانیان سود جسته و با استفاده از اطاعت‌پذیری صوفیه، در کنار قدرت بسیج‌کنندگی بالقوۀ مهدویت و همچنین مسخ‌کنندگیِ فنون مختلف علوم غریبه برای نیل به اهداف خویش بهره جستند.
۲. در بخش بعدی دکتر حسین عباسی رابطۀ جنید بغدادی با امامان هم‌عصرش را بررسی نمود. او تاکید کرد بررسی‌های تاریخیِ دقیق، این حقیقت را آشکار می‌سازد که گزارش‌های تاریخی از هر گونه ارتباط و تعامل جنید با امامان خالی است.
٣. دکتر امیرحسین همتی در ارائه مقاله خویش به بررسی و نقد آراءِ هانری کُربن در باب مشابهتِ تصوّف با تشیّع پرداخت. کربن، باطن گرایی و ولایت را از ریشه های مشترک تصوف و تشیع بر می شمارد. دکتر همتی تاکید کرد که در همان دو ویژگی مشترکِ موردِ نظر کُربن نیز تفاوت های فاحش و اختلاف‌هایی عمیق میان تشیع و تصوف وجود دارد.
۴. حجت الاسلام و المسلمین حمیدالله رفیعی زابلی در بخش بعدی پس از اشاره به خاستگاه و پیشینۀ ذهبیّه، با بررسی و بازخوانی برخی ادعاها و انگاره‌های ذهبیّه (همچون باور به بی‌نیازی از شریعت، اعتقاد به ولایت اقطاب و اهتمام به برگزاری برخی مناسکِ آئینی و خانقاهی همچون رقص، سماع و …) به بررسی و نقد اهم اعتقادات و آموزه‌های این فرقه پرداخت.
۵. آخرین فرصت ارائه مقاله به حجت الاسلام و المسلمین عزیز میکائیلی اختصاص یافت. وی با تاکید بر نقش بی‌بدیل مدرسه در شکل‌گیری شخصیت و هویت دینی و اجتماعی دانش‌آموزان، بهره‌گیری بیجا و بیش از اندازه از آثار و ادبیات اهل تصوّف در کتب درسی دانش آموزان را تحلیل و نقد نمود. وی القاء ضمنی و غیر مستقیم این مطالب بر ذهن دانش آموزان را سبب سوق یافتن نوجوانان به ورطه جبرگرایی و شریعت‌گریزی دانست.
گردانندگان اینفوصوفی در نظر دارند یکایک مقوله های مطرح شده در این همایش را مورد بحث و بررسی قرار داده و به آنها بپردازند. چنانچه علاقه مندان مایلند می توانند مقالات خود را پیرامون موضوعات مطروحه در این همایش با ما به اشتراک گذاشته تا در اسرع وقت نسبت به انتشار آن اقدام گردد.