متن نوشتاری شرح و تفسیر آیاتی از قرآن مجید سوره مبارکۀ بقره آیات ۱۵ تا ۲۴

هو

۱۲۱

اعوذ بالله من الشیطان الرجیم

اللَّهُ یَسْتَهْزِئُ بِهِمْ وَیَمُدُّهُمْ فِی طُغْیَانِهِمْ یَعْمَهُونَ ﴿۱۵﴾

أُولَئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُا الضَّلَالَهَ بِالْهُدَى فَمَا رَبِحَتْ تِجَارَتُهُمْ وَمَا کَانُوا مُهْتَدِینَ ﴿۱۶﴾

مَثَلُهُمْ کَمَثَلِ الَّذِی اسْتَوْقَدَ نَارًا فَلَمَّا أَضَاءَتْ مَا حَوْلَهُ ذَهَبَ اللَّهُ بِنُورِهِمْ وَتَرَکَهُمْ فِی ظُلُمَاتٍ لَا یُبْصِرُونَ ﴿۱۷﴾

صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لَا یَرْجِعُونَ ﴿۱۸﴾

أَوْ کَصَیِّبٍ مِنَ السَّمَاءِ فِیهِ ظُلُمَاتٌ وَرَعْدٌ وَبَرْقٌ یَجْعَلُونَ أَصَابِعَهُمْ فِی آذَانِهِمْ مِنَ الصَّوَاعِقِ حَذَرَ الْمَوْتِ وَاللَّهُ مُحِیطٌ بِالْکَافِرِینَ ﴿۱۹﴾

یَکَادُ الْبَرْقُ یَخْطَفُ أَبْصَارَهُمْ کُلَّمَا أَضَاءَ لَهُمْ مَشَوْا فِیهِ وَإِذَا أَظْلَمَ عَلَیْهِمْ قَامُوا وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَذَهَبَ بِسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ إِنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ﴿۲۰﴾

یَا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَالَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ ﴿۲۱﴾

الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ فِرَاشًا وَالسَّمَاءَ بِنَاءً وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَکُمْ فَلَا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَادًا وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ﴿۲۲﴾

وَإِنْ کُنْتُمْ فِی رَیْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَهٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ ﴿۲۳﴾

فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَلَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَهُ أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِینَ ﴿۲۴﴾

 

وَبَشِّرِ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ کُلَّمَا رُزِقُوا مِنْهَا مِنْ ثَمَرَهٍ رِزْقًا قَالُوا هَذَا الَّذِی رُزِقْنَا مِنْ قَبْلُ وَأُتُوا بِهِ مُتَشَابِهًا وَلَهُمْ فِیهَا أَزْوَاجٌ مُطَهَّرَهٌ وَهُمْ فِیهَا خَالِدُونَ ﴿۲۵﴾

إِنَّ اللَّهَ لَا یَسْتَحْیِی أَنْ یَضْرِبَ مَثَلًا مَا بَعُوضَهً فَمَا فَوْقَهَا فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا فَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَأَمَّا الَّذِینَ کَفَرُوا فَیَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَذَا مَثَلًا یُضِلُّ بِهِ کَثِیرًا وَیَهْدِی بِهِ کَثِیرًا وَمَا یُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفَاسِقِینَ﴿۲۶﴾

الَّذِینَ یَنْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِیثَاقِهِ وَیَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَیُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ أُولَئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ ﴿۲۷﴾

کَیْفَ تَکْفُرُونَ بِاللَّهِ وَکُنْتُمْ أَمْوَاتًا فَأَحْیَاکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ ﴿۲۸﴾

هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُمْ مَا فِی الْأَرْضِ جَمِیعًا ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ ﴿۲۹﴾

آیاتی را که بعرضتان رساندم از سوره مبارکه بقره بود. قبلاً چند آیه از سوره بقره را بعرضتان رسانده بودم و این آیه های امروز در ادامه آن آیه های قبلی است و سوره بقره سوره دوم از جزء اول قرآن مجید است .

در این قست ، قرآن مجید ضمن بیان احوال منافقین ، ابتدا آنها را استهزاء کرده سپس به این نکته اشاره می فرماید که آنها به خیال خودشان بر سر ولی خدا کلاه گذاشته و او را فریب می دهند و غافل از این واقعیتند  که در حقیقت در حال ریشخند کردن خودشان هستند  وخداوند ایشان را از بابت این عملی که انجام می دهند ، مورد استهزاء قرار می دهد   و آنها را در نابینایی و  گمراهی خودشان  سرگردان می فرماید .

آنها درحقیقت ، همانها هستند که در ازاء دادن هدایت ، ضلالت و گمراهی را خریده اند ” أُولَئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُا الضَّلَالَهَ بِالْهُدَى فَمَا رَبِحَتْ تِجَارَتُهُمْ و…” و این سرمایه گزاری که کرده اند برایشان سود آور نیست .

در این بازار اگر سودی است با درویش خرسند است      خدایا منعمم گردان به درویشی و خرسندی

آنها کسانی هستند که “… اشْتَرَوُا الضَّلَالَهَ بِالْهُدَى … ” دست از هدایت کشیده اند و گمراهی و انحراف و ضلالت را خریداری کرده اند. این سرمایه گزاری “…فَمَا رَبِحَتْ …” سودآوری ندارد . بعد خداوند برای وضعیت ایشان مثالی می زند و می فرماید : ” مَثَلُهُمْ کَمَثَلِ الَّذِی اسْتَوْقَدَ نَارًا…”برای اینکه وضیعت آنها بهتر درک شود باید توجه شود  که اینها مانند کسانی هستند که در دل ظلمات ، آتشی نا پایدار  را بیفروزند که در معرض باد و توفان قرار داشته و نیز در معرض باران و رگبار می باشد و هر آن خوف آن می رود که خاموش شود “… فَلَمَّا أَضَاءَتْ …”  هنگامی که این آتش برای مدت کوتاهی برافروخته می شود ، آنها اندکی از پیرامون خویش را می بینند ” … فَلَمَّا أَضَاءَتْ مَا حَوْلَهُ …” یعنی آن آتش پیرامونش را روشن می کند و اشخاصی که آن را در درست دارند می توانند برای لحظاتی پیرامون خویش را ببینند  ” … ذَهَبَ اللَّهُ بِنُورِهِمْ…” اما ناگهان بادی می آید ، توفانی می شود یا رگباری در می گیرد و آن نور خاموش می شود ” … ذَهَبَ اللَّهُ بِنُورِهِمْ وَتَرَکَهُمْ فِی ظُلُمَاتٍ لَا یُبْصِرُونَ…” و آنها را در تاریکی مطلق که هیچ کجا را نمی توانند ببینند برجای می گذارد. کسانی که ضلالت را می خرند و بهای آن را با فروش هدایت می پردازند دچار یک وضعیتی هستند . ” صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لَا یَرْجِعُونَ ” و مثال بعدی هم که می زند مثال «صیّب» است یعنی همان باران تندی که از آسمان در می گیرد و بارش بسیار شدیدی می شود حجم عظیم آبی که در یک ماه بارندگی معمولی می آید  به ناگاه در عرض دوساعت فرو می ریزد  “َوْ کَصَیِّبٍ مِنَ السَّمَاءِ… ” هنگامی که این رگبار در می گیرد ابرهای بسیار متکاثف پائین می آیند و تاریکی همه جا را فرا می گیرد تاریکیی که برق در درون آن از این سو به آن سو جستن می کند یعنی دشارژهای الکترواستاتیک که بین طبقات مختلف ابرهای متکاثف در می گیرد در آسمان برق می زند و آن دشارژ الکتروستاتیک که صورت می گیرد موجب تولید صدای عظیمی می شود که همان رعد است و همه چیز را می لرزاند . اشخاصی که در یک شب مطلقاً تاریک ، در میان صحرا بدون هیچ پناهگاهی گرفتار شده اند و ابرهای سیاه از هر سو آنها را احاطه کرده است که درونشان برق می زند هیبت صدای رعد صخرهای کوهها را تکان می دهد و آنها از سر ترس و وحشت “… یَجْعَلُونَ أَصَابِعَهُمْ فِی آذَانِهِمْ … ” انگشتهایشان را در گوشهایشان می گذارند تا از خوف طنین رعدها ،قلب هایشان فرو نریزد و در عین حال صاعقه هایی است که  از دل این ابرها به زمین پرتاب شده همه جا را به آتش می کشد و خاکستر می کند و آنها می خواهند از واقعیت فرار کنند بهمین دلیل چشمشان که چیزی را نمی بیند، انگشتهایشان را نیز در گوششان می کنند تا صدای رعد را هم نشوند و ارتباطشان را با واقعیت قطع کنند “… حَذَرَ الْمَوْتِ… ” چون بیم مرگ بر جانشان پنچه افکنده است  و خداوند در این حالت احاطه کامل نسبت به کفار دارد “أَوْ کَصَیِّبٍ مِنَ السَّمَاءِ فِیهِ ظُلُمَاتٌ وَرَعْدٌ وَبَرْقٌ یَجْعَلُونَ أَصَابِعَهُمْ فِی آذَانِهِمْ مِنَ الصَّوَاعِقِ حَذَرَ الْمَوْتِ وَاللَّهُ مُحِیطٌ بِالْکَافِرِینَ ” اما وقتی گوششان را می بندند که طنطنه رعد، دلهایشان را نلرزاند آن جلوه برق عظیمی که در آسمان می جهد، برقها را از چشمانشان می رباید  “…یَکَادُ الْبَرْقُ یَخْطَفُ أَبْصَارَهُمْ …” یعنی چیزی نمانده است که آن برق عظیمی که جستن می کند چشمهای ایشان را با خود ببرد “…کُلَّمَا أَضَاءَ لَهُمْ مَشَوْا فِیهِ…” و هنگامی که این برق می زند آنها به حرکت در آمده راه می افتند تا پناهگاهی یافته از آن وضعیت بدر آیند . اما آن برق فقط چند لحظه ای می پاید و دوباره همه جا تاریک می شود . “…وَإِذَا أَظْلَمَ عَلَیْهِمْ قَامُوا … ” اما هنگامی که تاریکی دوباره بر آنها سیطره می یابد ، بر جای خویش میخکوب می شوند “… وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَذَهَبَ بِسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ …” و اگر خداوند بخواهد می تواند با همین دشارژ الکترواستاتیک ، قوّه شنوایی و بینایی ایشان را ازاله کند و از بین ببرد . چرا که خداوند بر همه چیز قادر است .

و بعد می فرماید که ای مردم پروردگار خودتان را بپرستید همان پروردگاری که شما و اشخاصی که پیش از شما بودند را آفرید ” یَا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَالَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ” و همان خدایی که زمین را مانند فرشی زیر پایتان گسترد و آسمان را همچون سقفِ بنایی بالابرد و از آسمان آبی بصورت باران فرستاد تا به سبب آن میوه های گوناگون از زمین سر برآرد تا روزی شما شود. پس خداوندی که چنین جنبشی را در طبیعت قرار داده که دوره ها و سیکل های زاینده از پی یکدیگر می آیند خداوندی است  یکتا و شما برای او ضدّ  و ندّی قرار ندهید در حالی که آگاهید کسی دیگر در وجود مؤثر نیست . ضدّ ، تنافی در ذات است و خداوند شریکی در ذات ندارد و ندّ ، تنافی در صفات است و خداوند شریکی هم در صفات ندارد ؛ خداوند ، خداوند یکتاست . ” قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ “[۱] بهمین دلیل می فرماید  شما ای مردم در خیالات خودتان بت های دیگری را نتراشید که آنها را منشاء اثر در هستی بشمار آورید . هرگز این کار را نکنید “…فَلَا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَادًا وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ ”  .

و بعد می فرماید ای مردم اگر شما در صحت آیاتی که ما بر پیغمبر، فرستاده و عبد خود نازل می کنیم ، خود در تردید هستید، یک سوره مانند سوره های قرآن بیاورید و دستیاران , همکاران و حامیان خود را نیز جمع کنید که آنها هم بیایند و عقل هایشان را بر عقل های شما بیفزایند بلکه بتوانید فقط یک سوره مانند سوره های قرآن را از جانب خودتان اختراع کنید البته اگر راست می گویید .  و اگر نتوانستید و هرگز نخواهید توانست که چنین کاری را بکنید ، آنگاه باید از آن سرنوشتی که در انتظار شما و کافرین است بیم داشته باشید.

اینجا قرآن مجید بحث را اینگونه پیش می برد که صحّت و حقّانیت قرآن را بر این می گذارد که این کلامی زمینی نیست و زمینیان قادر به کپی برداری از قرآن مجید و اختراع چیزی شبیه قرآن مجید نیستند . در آیات دیگر قرآن مجید یادآوری می کند که برخی  به نحوی سخن می گویند تا به دیگران القاء کنند که به آنها هم از عالم غیب وحی می شود و آنها هم یک چیز هایی می گویند که مانند آیات قرآن مجید است در حالی که این سخنان ارتباطی با آیات قرآن مجید ندارد .

در اینجا می فرماید : ” وَإِنْ کُنْتُمْ فِی رَیْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا …” عبد در اینجا به رسول اکرم بر می گردد ، اگر در چیزی که ما تدریجاً بر عبد و بنده خودمان یعنی رسول اکرم – اینگونه از رسول اکرم نام می برد – فروفرستادیم در تردید هستید ” … فَأْتُوا …” پس بیاورید  “… بِسُورَهٍ مِنْ مِثْلِهِ …” سوره ای مانند سوره های قرآن.

البته یک سوره مانند سوره بقره مشتمل بر فصول متعدده و آیات بسیار زیاد است . اما سوره ای مانند سوره کوثر، فقط از سه آیه تشکیل شده است  ” إنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ  فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَانْحَرْ إِنَّ شَانِئَکَ هُوَ الْأَبْتَرُ ” یعنی شما اگر می توانید فقط  سه جمله مانند جلمه های قرآن را  درست کنید و ارائه دهید تا ثابت شود که امکان دارد که زمینیان هم کلامی مانند قرآن را درست کنند یعنی  ادباء ، شعراء ، علماء ؛ و از همه دستیاران و شاهدان و حامیانتان هم کمک بگیرید همه با همدیگر همّت کنید ولی نمی توانید اینکار را بکنید چون اسراری در جمله ها و ایه های قران مجید وجود دارد که آنها را بهیچ روی نمی توان بازتولید کرد.

بهمین دلیل می فرماید : ” فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا …” اما اگر نتوانستید “… وَلَنْ تَفْعَلُوا ….”  و هرگز نخواهید توانست که این کار را انجام دهید منتظر سرنوشت خود باشید.

در ادامه هم می فرماید : “إِنَّ اللَّهَ لَا یَسْتَحْیِی أَنْ یَضْرِبَ مَثَلًا مَا بَعُوضَهً فَمَا فَوْقَهَا ….” یعنی خداوند ابایی ندارد که از برای تفهیم مطالب پشه ای را بعنوان مثال ارائه دهد ” … فَمَا فَوْقَهَا …” فوق به معنی برتر و بالاتر است ؛ اما اینجا بدین معنی است که خداوند وقتی مثالی می زند و مخلوقات را بیان می کند تا قدرت آفرینش را ارائه دهد ، ممکن است آفرینش یک پشه را مورد بحث قرار دهد و یا بالاتر از آن را در کوچکی، یعنی نه اینکه راجع به آفرینش جاندار بزرگتری مثلاً فیل صحبت  کند ، بلکه منظور این است که این پشه به این کوچکی و حقیر از نظر شما ، توسط خداوند مثال زده می شود یا حتی بالاتر از آن در کوچکی یعنی موجودات کوچکتر از پشه . اما در عین حال موجودات بزرگتر از پشه را هم مثال می زند چنانکه در جای دیگر[۲] می فرماید ” أَفَلَا یَنْظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ کَیْفَ خُلِقَتْ ”  آیا نگاه نمی کنید خداوند شتر را چگونه آفریده است  ” وَإِلَى السَّمَاءِ کَیْفَ رُفِعَتْ  وَإِلَى الْجِبَالِ کَیْفَ نُصِبَتْ وَإِلَى الْأَرْضِ کَیْفَ سُطِحَتْ “[۳] یعنی نمی بینید چگونه آسمان مانند سقفی برافراشته شده و زمین مانند فرشی گسترده شده و به آفرینش شتر نمی نگرید و  در آن نمی اندیشید؟

بهمین دلیل خداوند ماکروکاسم را مثال می زند یعنی ماه ،خورشید ،ستارگان ،سیاره ها ، اجرام فلکی و فضای بی پایان و درکنار آنها یک پشه به آن کوچکی ؛  خداوند ابایی ندارد که این مثالها را بزند کسانی که کافر هستند می گویند : “… مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَذَا مَثَلًا … ” یعنی مقصود خداوند چه بوده است که این مثال را زده است ؟ چرا پشه را مثال می زند و اینجاست که قرآن بیان می کند ” یُضِلُّ بِهِ کَثِیرًا وَیَهْدِی بِهِ کَثِیرًا وَمَا یُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفَاسِقِینَ” یعنی با آیات شریفه قرآن مجید که شامل اینگونه مثالهای متعدد و مختلف است ، عده بسیار زیادی گمراه می شوند و در عین حال عده بسیار زیادی هم هدایت می شوند و گمراهان ، یعنی کسانی که بسبب آیه های قرآن و حکمتها و نشانه هایی که در آن است  گمراه می شوند ، فاسقین هستند پس قرآن مجید -هادی جمعی و برخی را مضل -یک عده ای را هدایت می کند و عده ای دیگر نیز به سبب همین آیه ها دچار گمراهی می شوند.

اما آنهایی که دچار گمراهی می شوند فاسقین هستند.

صدق الله العلی العظیم

 

 

[1]  سورۀ اخلاص آیه ۱

[۲] سوره غاشیه آیه ۱۷

[۳]  سوره غاشیه آیات ۱۸ الی ۲۰