متن نوشتاری شرح و تفسیر آیاتی از قرآن مجید ، سورۀ مبارکۀ انفال
هو
۱۲۱
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
سورۀ انفال هشتمین سورۀ قرآن مجید از جزء نهم و از سوره های مدنی است
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
یَسْأَلُونَکَ عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَیْنِکُمْ وَأَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ ﴿۱﴾
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِیمَانًا وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ ﴿۲﴾
الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاهَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ ﴿۳﴾
أُولَئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَهُمْ دَرَجَاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَمَغْفِرَهٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ ﴿۴﴾
کَمَا أَخْرَجَکَ رَبُّکَ مِنْ بَیْتِکَ بِالْحَقِّ وَإِنَّ فَرِیقًا مِنَ الْمُؤْمِنِینَ لَکَارِهُونَ﴿۵﴾
یُجَادِلُونَکَ فِی الْحَقِّ بَعْدَمَا تَبَیَّنَ کَأَنَّمَا یُسَاقُونَ إِلَى الْمَوْتِ وَهُمْ یَنْظُرُونَ ﴿۶﴾
وَإِذْ یَعِدُکُمُ اللَّهُ إِحْدَى الطَّائِفَتَیْنِ أَنَّهَا لَکُمْ وَتَوَدُّونَ أَنَّ غَیْرَ ذَاتِ الشَّوْکَهِ تَکُونُ لَکُمْ وَیُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُحِقَّ الْحَقَّ بِکَلِمَاتِهِ وَیَقْطَعَ دَابِرَ الْکَافِرِینَ ﴿۷﴾
لِیُحِقَّ الْحَقَّ وَیُبْطِلَ الْبَاطِلَ وَلَوْ کَرِهَ الْمُجْرِمُونَ ﴿۸﴾
إِذْ تَسْتَغِیثُونَ رَبَّکُمْ فَاسْتَجَابَ لَکُمْ أَنِّی مُمِدُّکُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِکَهِ مُرْدِفِینَ ﴿۹﴾
وَمَا جَعَلَهُ اللَّهُ إِلَّا بُشْرَى وَلِتَطْمَئِنَّ بِهِ قُلُوبُکُمْ وَمَا النَّصْرُ إِلَّا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ ﴿۱۰﴾
إِذْ یُغَشِّیکُمُ النُّعَاسَ أَمَنَهً مِنْهُ وَیُنَزِّلُ عَلَیْکُمْ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً لِیُطَهِّرَکُمْ بِهِ وَیُذْهِبَ عَنْکُمْ رِجْزَ الشَّیْطَانِ وَلِیَرْبِطَ عَلَى قُلُوبِکُمْ وَیُثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدَامَ ﴿۱۱﴾
إِذْ یُوحِی رَبُّکَ إِلَى الْمَلَائِکَهِ أَنِّی مَعَکُمْ فَثَبِّتُوا الَّذِینَ آمَنُوا سَأُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذِینَ کَفَرُوا الرُّعْبَ فَاضْرِبُوا فَوْقَ الْأَعْنَاقِ وَاضْرِبُوا مِنْهُمْ کُلَّ بَنَانٍ ﴿۱۲﴾
ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ شَاقُّوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَمَنْ یُشَاقِقِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَإِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ ﴿۱۳﴾
ذَلِکُمْ فَذُوقُوهُ وَأَنَّ لِلْکَافِرِینَ عَذَابَ النَّارِ ﴿۱۴﴾
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا زَحْفًا فَلَا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبَارَ ﴿۱۵﴾
وَمَنْ یُوَلِّهِمْ یَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلَّا مُتَحَرِّفًا لِقِتَالٍ أَوْ مُتَحَیِّزًا إِلَى فِئَهٍ فَقَدْ بَاءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ ﴿۱۶﴾
فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَلَکِنَّ اللَّهَ قَتَلَهُمْ وَمَا رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَلَکِنَّ اللَّهَ رَمَى وَلِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْهُ بَلَاءً حَسَنًا إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ﴿۱۷﴾
ذَلِکُمْ وَأَنَّ اللَّهَ مُوهِنُ کَیْدِ الْکَافِرِینَ ﴿۱۸﴾
إِنْ تَسْتَفْتِحُوا فَقَدْ جَاءَکُمُ الْفَتْحُ وَإِنْ تَنْتَهُوا فَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَإِنْ تَعُودُوا نَعُدْ وَلَنْ تُغْنِیَ عَنْکُمْ فِئَتُکُمْ شَیْئًا وَلَوْ کَثُرَتْ وَأَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُؤْمِنِینَ ﴿۱۹﴾
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَأَنْتُمْ تَسْمَعُونَ ﴿۲۰﴾
وَلَا تَکُونُوا کَالَّذِینَ قَالُوا سَمِعْنَا وَهُمْ لَا یَسْمَعُونَ ﴿۲۱﴾
إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذِینَ لَا یَعْقِلُونَ ﴿۲۲﴾
وَلَوْ عَلِمَ اللَّهُ فِیهِمْ خَیْرًا لَأَسْمَعَهُمْ وَلَوْ أَسْمَعَهُمْ لَتَوَلَّوْا وَهُمْ مُعْرِضُونَ ﴿۲۳﴾
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُمْ لِمَا یُحْیِیکُمْ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ ﴿۲۴﴾
وَاتَّقُوا فِتْنَهً لَا تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْکُمْ خَاصَّهً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ ﴿۲۵﴾
صدق الله العلی العظیم
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
معنی این قسمت از سورۀ مبارکۀ انفال را به حضورتان عرض می کنم . ” یَسْأَلُونَکَ عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَیْنِکُمْ وَأَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ ” ای رسول اکرم از تو سؤال می کنند که تکلیف غنائم بدست آمده در جنگها چیست؟ جواب این است غنائمی که در این جنگها بدست پیروان رسول اکرم بیفتد متعلق به خداوند و پیغمبرش است. وشما “…فَاتَّقُوا اللَّهَ …” نسبت به خداوند تقوی بورزید و بر سر این اموال با یکدیگر جدال مکنید و اگر هم اختلافی پیدا می کنید در مورد این که این سپر به چه کسی برسد و آن کلاه خود به چه کسی و آن جوشن به چه کسی و آن خفتان به چه کسی ، با یکدیگر سازش کنید و اگر ایمان دارید از خدا و پیغمبرش اطاعت کنید، یعنی تسلیم نظر رسول اکرم باشید که در اینصورت تسلیم خداوند خواهید بود و توجه داشته باشید که علامت ایمان این نیست که شما اوراد بخوانید یا به پیغمبر نزدیک شوید یا جایگاه منیعی نسبت به دیگران اتخاذ کنید. مؤمنین علامتی دارند. مؤمنین کسانی هستند ” الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ ” که وقتی نام خدا بلند می شود و هنگامی که یاد خدا به میان می آید ، قلبهایشان دچار وجد می شود یعنی خوفی در دلشان حاکم می شود و قلبشان می لرزد .
” … وَإِذَا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِیمَانًا وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ” یعنی و هنگامی که آیه های خداوند بر آنها تلاوت می شود و آنها آن تلاوت را می شنوند ایمانی بر ایمانشان افزوده می شود “…زَادَتْهُمْ إِیمَانًا…” . آنها کسانی هستند که تنها به پروردگار خودشان توکل می کنند ” الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاهَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ ” آنها کسانی هستند که نماز را اقامه می کنند و بر پای می دارند و از روزی که ما به آنها می دهیم ، انفاق می کنند .
” أُولَئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا …” در حقیقت آنها مؤمنین واقعی و حقیقی هستند . برای آنهاهست “… لَهُمْ دَرَجَاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ َمَغْفِرَهٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ ” که هر کدام یک درجۀ خاصی نزد خداوند دارند و مغفرت خداوند و رزق و روزی آخرت نصیب آنها می شود . یعنی رزق با کرامت .
در ادامه می فرماید خداوند بزرگ تو را از منزلت بیرون آورد و گروهی از مؤمنین بودند که خوش نداشتند ” یُجَادِلُونَکَ فِی الْحَقِّ بَعْدَمَا تَبَیَّنَ… ” و در این مورد با تو مجادله می کردند ، یعنی در بارۀ حق مجادله می کردند بعد از آنکه برای آنها آشکار شده بود و مشخص شده بود که این یک حرکت تاریخی و تاریخ ساز به شمار می رود “یُجَادِلُونَکَ فِی الْحَقِّ بَعْدَمَا تَبَیَّنَ کَأَنَّمَا یُسَاقُونَ إِلَى الْمَوْتِ وَهُمْ یَنْظُرُونَ “.
هنگامی که برای مقابلۀ باکفار از مدینه خارج شدی تا بیرون شهر در برابر آنها سنگر بزنی و مقاومت کنی و آنها را شکست بدهی و آنها نمی خواستند که از خانه هایشان خارج شوند و نیز نمی خواستند که از مدینه خارج شوند و می خواستند که به نحوی سر و ته این قضیه را هم بیاورند ولی پیغمبر از سوی خداوند به ایشان امر کرد که خارج شوند یعنی از خانه هایشان و از شهر خارج شده و بیرون از شهر سنگر بگیرند و با مهاجمان مقابله کنند و آنها را شکست دهند .
با این جود ، کسانی که نمی خواستند بروند کراهتشان را نشان دادند و باز به بحث ادامه دادند که نباید شما می رفتید گویی که در حال حرکت به جانب مرگ بودند و انگار که آنها را به سوی مردن می کشاندند و آنها هم آن صحنه را می دیدند .
خداوند در آیه های بعدی می فرماید : “وَإِذْ یَعِدُکُمُ اللَّهُ إِحْدَى الطَّائِفَتَیْنِ أَنَّهَا لَکُمْ وَتَوَدُّونَ أَنَّ غَیْرَ ذَاتِ الشَّوْکَهِ تَکُونُ لَکُمْ وَیُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُحِقَّ الْحَقَّ بِکَلِمَاتِهِ وَیَقْطَعَ دَابِرَ الْکَافِرِینَ لِیُحِقَّ الْحَقَّ وَیُبْطِلَ الْبَاطِلَ وَلَوْ کَرِهَ الْمُجْرِمُونَ ” یعنی کاروان تجارتی از سوی قریش از آنجا عبور می کرد و سپاهی هم از سوی ابوسفیان آن را همراهی می کرد و خداوند گفت که شما حرکت کنید و بروید و جلوی آنها را بگیرید.
وشما دوست داشتید که دستهای بی سلاح برای شما باشد یعنی فقط کاروان تجاری باشد و شما با آن سپاهی که از سوی ابوسفیان می آمد جنگ نکنید و هنگامی وارد معرکه شدید و چون دریافتید که نفراتشان زیاد بوده و تجهیزاتشان بیشتر از شماست ، به استغاثه افتادید و به خدا پناه بردید ” إِذْ تَسْتَغِیثُونَ رَبَّکُمْ … ” بخدا پناه بردید “… فَاسْتَجَابَ لَکُمْ … ” و خداوند درخواست شما را اجابت کرد و سپاهی از آسمانیان را به کمک شما فرستاد که تعداشان هزار نفر بود “… أَنِّی مُمِدُّکُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلَائِکَهِ مُرْدِفِینَ” و غرض این بود که خداوند نشانه ای از بشارت خودش را به شما ارائه کرده به قبلهای شما اطمینان دهد که اگر با یکدیگر هماهنگ بوده و در جهت خداوند وارد عمل شوید ، خداوند پیروزی را نصیب شما می کند و شما بدانید که در چنین صحنه هایی پیروزی جز از سوی خداوند بدست نمی آید ” …وَمَا النَّصْرُ إِلَّا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ ”
در این شرایط بود که خداوند خواب سبک و آرامش بخشی را بر شما چیره کرد هنگامی که شما در خواب بودید یک نم نم باران خیلی لطیفی برشما بارید و با آن خواب آرامش بخش و با این باران روشنایی آفرین ، قلبهایتان پاک شد و وسوسه هایی که در خاطرتان بود که شیطان به شما القاء می کرد که برویم یا نرویم یا نتیجه آن چه می شود یا آنها قوی هستند و ما ضعیفیم ، همه پاک شد و در نتیجه قلبهای شما به یکدیگر مرتبط شد ” … وَیُذْهِبَ عَنْکُمْ رِجْزَ الشَّیْطَانِ وَلِیَرْبِطَ عَلَى قُلُوبِکُمْ وَیُثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدَامَ” و پای هایتان در برابر دشمن استوار شد.
“إِذْ یُوحِی رَبُّکَ إِلَى الْمَلَائِکَهِ أَنِّی مَعَکُمْ فَثَبِّتُوا الَّذِینَ آمَنُوا … ” و خداوند به فرشتگانی که فرستاده بود وحی کرد و فرمود من با شما هستم پس گامهای کسانی را که ایمان آورده اند تثبیت کنید ” … سَأُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذِینَ کَفَرُوا الرُّعْبَ …” وحشت را بر جان کفار چیره کنید ” …فَاضْرِبُوا فَوْقَ الْأَعْنَاقِ …” ظاهر آیه می گوید به آنها پس گردنی بزنید و روی ناخنهایشان “… وَاضْرِبُوا مِنْهُمْ کُلَّ بَنَانٍ …” اینها اصطلاح است که در زبان عربی در صدر اسلام بوده است و به معنی کتک زدن نیست . یعنی فرشته از آسمان نمی آید که کسی را بزند . منظور این است که آن تقدیر نکبت آگین را در مورد اینها به معرض اجراء در بیاورید به این دلیل که ” …ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ شَاقُّوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ …” بخاطر اینکه آنها می خواهند خداوند و پیغمبر خداوند را به مشقت دچار کنند و کسی که بخواهد به خداوند و پیغمبرش مشقت وارد کند ، پاداش سختی می گیرد.
“ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ شَاقُّوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَمَنْ یُشَاقِقِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَإِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ ذَلِکُمْ فَذُوقُوهُ وَأَنَّ لِلْکَافِرِینَ عَذَابَ النَّارِ ” حالا آن مشقت را بچشید و برای کفار عذاب دوزخ وجود دارد .
و بعد می فرماید ای کسانی که ایمان آورده اید هنگامی با کسانی که کفر می ورزند روبرو شدید ، فرار نکنید ” یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا زَحْفًا فَلَا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبَارَ ” به ایشان پشت نکنید برای اینکه صحنه را خالی کنید ” وَمَنْ یُوَلِّهِمْ یَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلَّا مُتَحَرِّفًا لِقِتَالٍ أَوْ مُتَحَیِّزًا إِلَى فِئَهٍ فَقَدْ بَاءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ ” یعنی اگر کسی در آن لحظه به منظور اجراء عقب نشینی تاکتیکی یا پیوستن به گروه دیگر ، به دشمن پشت کند این صرفا یک حرکت تاکتیکی در میدان جنگ است . اما اگر فرار کرده پشت به دشمن کند و سنگری را خالی کند ، آنگاه به خشم خدا گرفتار خواهد شد و به سرانجام بدی مبتلاء شده به جنهم ملحق خواهد شد.
وبعد می فرماید در این تقابل ها و رویارویی ها که دشمن با توان به میدان می آید و قصد قلع و قمع شما را دارد و شما با استواری در مقابلش می ایستید ، خداوند به حمایت شما می آید و این تصریح آیۀ قرآن است .
در ادامه به رسول اکرم می فرماید : ” … وَمَا رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَلَکِنَّ اللَّهَ رَمَى …” آن هنگام که تو کمان در دست گرفتی و تیر انداختی تو نبودی که تیر انداختی خداوند تیر انداخت ” … وَلِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْهُ بَلَاءً حَسَنًا…” و این یک آزمایش و امتحان بسیار نیکویی بود که خداوند از آنها آزمود .
و بدانید و آگاه باشید که خداوند کید کفار را سست می کند “ذَلِکُمْ وَأَنَّ اللَّهَ مُوهِنُ کَیْدِ الْکَافِرِینَ ” یعنی سست کنندۀ استراتژی و برنامه های دشمنان توحید است .
آیه های دیگر نیز در همین زمینه است تا جایی که می فرماید : ” ِ إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذِینَ لَا یَعْقِلُونَ ” قبلاً خدمتتان عرض کردیم که «دابّۀ» به معنی جنبنده است و جمعش می شود «دوّاب» ، بدترین نوع جنبنده در این عالم ، موجودی است که “…الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذِینَ لَا یَعْقِلُونَ ” توان اندیشیدن نداشته باشد. اینچنین شخصی ” …إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ…” بشمار می رود .
بعد می فرماید: ” وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ” یعنی خدا بین هر فردی از افراد آدمیزاد و قبلش حائل است و ” وَأَنَّهُ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ ” شما نزد خداوند و در محضر خداوند محشورید و تقوی پیشه کنید از بپا کردن فتنه ای که شعلۀ حریقش تنها دامان کسانی را که آن فتنته را برپا می کنند بطور اختصاصی نمی گیرد .یعنی درست مانند یک آتش کوچک یا یک خاکستر کم از قبیل کبریت یا یک ته سیگار روشنی که قصر بزرگی را به آتش کشیده خاکستر کند و همه چیز را از بین ببرد و خودش هم از بین برود .
می فرماید : ” وَاتَّقُوا فِتْنَهً لَا تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْکُمْ خَاصَّهً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ ”
و بعد می فرماید ” یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُوا أَمَانَاتِکُمْ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ “[۱] یعنی خیانت نورزید نسبت به خداوند و نسبت به پیغمبر خداوند و در امانتهایتان خیانت نکنید یعنی خیانت در امانت نکنید. در حالی خودتان آگاهید که این عهدی را که بسته اید را باید وفا کنید که این چیزی که به شما سپرده شده است ، به امانت سپرده شده است ” إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَهَ…. “[۲] این امانتی است که به شما داده شده در این خیانت مکنید.
صدق الله العلی العظیم.
[۱] سوره انفال آیه ۲۷
[۲] سوره احزاب آیه ۷۲