متن نوشتاری شرح و تفسیر آیاتی از قرآن مجید : آیه های ۷۶و ۷۸ سورۀ مبارکۀ نساء

هو

۱۲۱

أَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

الَّذِینَ آمَنُوا یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَالَّذِینَ کَفَرُوا یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ الطَّاغُوتِ فَقَاتِلُوا أَوْلِیَاءَ الشَّیْطَانِ إِنَّ کَیْدَ الشَّیْطَانِ کَانَ ضَعِیفًا ﴿۷۶﴾

سورۀ مبارکۀ نساء و بحث تقابل میان ارزشهای توحیدی است که ناشی از ایمان به خداوند یکتا بوده و ارزشهای ضد توحیدی که در قرآن مجید این ارزشهای ضد توحیدی را زیر عنوان جهانبینی طاغوتی مطرح می کند و می فرماید که هر کدام از این دو دیدگاه در تقابل با یکدیگر قرار دارند یکی رحمانی و دیگری شیطانی است یکی الهی است و وجه اللّه را در نظر  می گیرد و دیگری طاغوت است و می فرماید : ” الَّذِینَ آمَنُوا یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ … ” یعنی کسانی که به خداوند ایمان آورده اند جهت و مسیر زندگی شان تلاش کردن در راه خداست . قبلاً صحبت شد در این مورد که « یُقَاتِلُونَ » با «یقتلون» تفاوت دارد « یُقَاتِلُونَ » ارتباطی با قتل و کشتار ندارد بلکه مقاتله به معنی مقابله است یعنی در راه خداوند و در راه دفاع از ارزشهای توحیدی ایستادگی می ورزند ؛ چه کسانی ؟ کسانی که به خداوند ایمان آورده اند .

” … وَالَّذِینَ کَفَرُوا …” اما کسانی که پشت کردند نسبت به خداوند  و کفر می ورزند ، نعمت های الهی را کفران می کنند ، شکر نعمت نمی کنند بلکه کفران نعمت می کنند ارزشهای توحیدی را زیر پاانداخته و لگد مال می کنند “… یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ الطَّاغُوتِ … ” اینها مقابله و مقاتله می کنند در راه طاغوت و طاغوت قبلاً صحبت کردیم که اسم جمع است یعنی کلمه ای است که خودش به معنی گروه وجمع است و به معنی فرد نیست هرچند که جمع هم بسته می شود یعنی جمع واژۀ طاغوت “طواغیت” است ولی خود کلمۀ طاغوت به تنهایی اسم جمع است و اسم فرد نیست  و قرآن مجید می فرماید ” اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ… “[۱] خداولی کسانی است که ایمان می آورند ” وَالَّذِینَ کَفَرُوا أَوْلِیَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُمَاتِ… “[۲] اما کسانی که کفر می ورزند اولیاء آنها طاغوت است که نشان می دهند طاغوت اسم جمع است . چرا که قلبشان دچار تشتت می شود و به امور مختلفه می پردازند مجموع این چیزهایی که انسان را از خدا منعطف و منصرف می کند «طاغوت » نام دارد و باز در مباحث پیشین یادآور شدیم که طاغوت از ریشۀ طغی یعنی طغیان کردن و سرریز شدن و از حد عبور کردن است که از واژه های حبشی است که دخیل در زبان عربی شده است . پس طاغوت به کسی اطلاق می شود که طغیان گری پیشه و رویه اش شده باشد یعنی حد و مرز مشخصی را که برای هر فردی خداوند معین فرموده رعایت نکند و دائم از آن عبور کند که آن را طاغوت می گویند

و طبیتعتاً هرچقدر که منیت و انانیت و نفسانیت در شخصی بیشتر باشد حدود تجاوزش یعنی قلمرو تجاوزش به حدود دیگران بیشتر می شود بهمین دلیل طاغوت های کوچک وجود دارند و «طاغوت الطواغیت» نیز وجود دارد یعنی بزرگترین طاغوت ها .

این است که خداوند در اینجا می فرماید ” … فَقَاتِلُوا … ” یعنی تشویق می کند که  مقابله کنید ” … أَوْلِیَاءَ الشَّیْطَانِ …” یعنی با دوستان شیطان مقابله کنید . و بعد تصریح می فرماید که ” … إِنَّ کَیْدَ الشَّیْطَانِ کَانَ ضَعِیفًا ” همانا که کید شیطان ضعیف است و پایه های استواری ندارد و باز از آیه های شریفه قرآن در سایر موارد[۳] بر می آید که کید به معنی نیرنگ و حقه بازی نیست معنی  پژوراتیو[۴] و امروزین آن ممکن است  به معنی حقّه بازی باشد ولی معنی که در قرآن بکار رفته به معنی طرح است . هر طرحی در جوهر خودش نه خوب است و نه بد ، نه مثبت است و نه منفی بلکه بستگی به آن دارد که طراح چه کسی باشد و هدفش از نقشه ای که طراحی می کند چه باشد. بهمین دلیل اگر شیطان طراح نقشه ای باشد آن «کید» بد و منفی است و آثار منفی برجای خواند گذاشت ، اما اگر رحمان و خداوند ورسول الله و ولی خداوند طرحی را بریزید آن مثبت خواهد بود .

پس اینجا می فرماید “…إِنَّ کَیْدَ الشَّیْطَانِ کَانَ ضَعِیفًا ” طرح شیطان یعنی اصولاً طرحی را که شیطان می ریزد و طراحی هایی که می کند ضعیف است پایه های استواری ندارد برای اینکه بر قوّۀ واهمه قرار گرفته و بر قوّۀ عاقله قرار نگرفته است و هدفی که تعقیب می کند هدف تخریبی است و هدف سازندگی را تعقیب نمی کند و خداوند مؤمنین را که ارادت به ولی خدادارند ارادت به رسول خدا دارند و ارادت به امام زمانشان دارند ، آنها را تشویق می کند و می فرماید ” … فَقَاتِلُوا … ” یعنی مقابله کنید ضرورتاً و در واقع ارادتی که می روزید ارادت «اکتیو»[۵] باشد ارادت «پسیو» [۶]نباشد ” … فَقَاتِلُوا أَوْلِیَاءَ الشَّیْطَانِ … ” به همان دلیل که توضیح داده شد.

بعد می فرماید “أَیْنَمَا تَکُونُوا … ” هر کجا که باشید ” أَیْنَمَا … ” به دومعنی است هم به معنی کجا و هم به معنی هرجا ست .

” أَیْنَمَا تَکُونُوا …. ” یعنی هر جا که باشید ” … یُدْرِکْکُمُ الْمَوْتُ … ” مرگ بر شما چنگ می اندازد یعنی از چنگ مرگ نمی توانید فرار کنید هر جایی که می خواهید باشید ” … وَلَوْ کُنْتُمْ … ”  حتی اگر پناه بگیرید ” … فِی بُرُوجٍ مُشَیَّدَهٍ … ” در قلعه های استوار دست نایافتتی بازهم از چنگ مرگ گریزی ندارید .

بهمین دلیل می فرماید همانگونه که حضرت نیز آقا فرمودند ” خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ صَلْصَالٍ کَالْفَخَّارِ  “[۷] خداوند انسان را از گل آفریده است اما این آفرینشی که از گل است که در حقیقت آفرینش جسدش است ، در آن نفخۀ رحمانی و روحانی که امری غیر مادی است هم ممزوج شده است.

یعنی خداوند با خلقت انسان نور و ظلمت را در هم آمیخته و انسان امتزاج نور و ظلمت است نهایتاً جسد دکومپوزه[۸] می شود و از بین می رود و مرگ برآن چنگ می اندازد ، اما جنبه مادی انسان همچنان باقی و در تحول است . بهمین دلیل خداوند می فرماید که این جنبه را باید تصحیح کنید و در این سمت و سو حرکت کنید تا مورد رضایت خداوند قرار گیرید

صدق الله العلی العظیم.

 

[1] سورۀ بقره آیه ۲۵۷ : اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَالَّذِینَ کَفَرُوا أَوْلِیَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُمَاتِ أُولَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ

[۲] همان

[۳] برای نمونه سوره طارق آیه ۱۶ وَأَکِیدُ کَیْدًا ترجمه : من نیز تدبیری کنم تدبیر کردنی (خداوندبزرگ)  ونیز سورۀ انبیاء آیۀ۲۱ وَتَاللَّهِ لَأَکِیدَنَّ أَصْنَامَکُمْ بَعْدَ أَنْ تُوَلُّوا مُدْبِرِینَ  ترجمه : به خدای بزرگ قسم چون پشت کردید و رفتید در کار بتان تدبیری کنم (حضرت ابراهیم علیه السلام)

[۴] تنزل دهنده ، تحقیرآمیز

[۵] فعال

[۶] منفعل ، خاموش

[۷] سورۀ الرحمن آیۀ ۱۴

[۸] تجزیه