متن نوشتاری شرح و تفسیر آیاتی از قرآن مجید : آیۀ پایانی سورۀ مبارکۀ زمر و آیات نخست سورۀ مبارکۀ غافر و استغفار ملائک

هو

۱۲۱

أَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

وَتَرَى الْمَلَائِکَهَ حَافِّینَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَقُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَقِیلَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ ﴿۷۵﴾

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

حم ﴿۱﴾

تَنْزِیلُ الْکِتَابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ ﴿۲﴾

غَافِرِ الذَّنْبِ وَقَابِلِ التَّوْبِ شَدِیدِ الْعِقَابِ ذِی الطَّوْلِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ إِلَیْهِ الْمَصِیرُ ﴿۳﴾

مَا یُجَادِلُ فِی آیَاتِ اللَّهِ إِلَّا الَّذِینَ کَفَرُوا فَلَا یَغْرُرْکَ تَقَلُّبُهُمْ فِی الْبِلَادِ ﴿۴﴾

کَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَالْأَحْزَابُ مِنْ بَعْدِهِمْ وَهَمَّتْ کُلُّ أُمَّهٍ بِرَسُولِهِمْ لِیَأْخُذُوهُ وَجَادَلُوا بِالْبَاطِلِ لِیُدْحِضُوا بِهِ الْحَقَّ فَأَخَذْتُهُمْ فَکَیْفَ کَانَ عِقَابِ ﴿۵﴾

وَکَذَلِکَ حَقَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ عَلَى الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّهُمْ أَصْحَابُ النَّارِ ﴿۶﴾

الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیُؤْمِنُونَ بِهِ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ رَحْمَهً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِیمِ ﴿۷﴾

رَبَّنَا وَأَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِی وَعَدْتَهُمْ وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّیَّاتِهِمْ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ ﴿۸﴾

وَقِهِمُ السَّیِّئَاتِ وَمَنْ تَقِ السَّیِّئَاتِ یَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمْتَهُ وَذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ ﴿۹﴾

إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا یُنَادَوْنَ لَمَقْتُ اللَّهِ أَکْبَرُ مِنْ مَقْتِکُمْ أَنْفُسَکُمْ إِذْ تُدْعَوْنَ إِلَى الْإِیمَانِ فَتَکْفُرُونَ ﴿۱۰﴾

 

آیۀ پایانی سورۀ مبارکۀ زمر و چند آیۀ نخست سورۀ مبارکۀ غافر را شنیدیم.  برخی از آیات در این دو سورۀ در رابطۀ مستقیم با  عرش خداوند هستند و عرش بدین نحو تمثیل می شود چراکه خداوند مثل ندارد اما مثال زده می شود که خداوند به صفت «ملِکی» یعنی همچون پادشاهی بر عرش عظیم مستولی است و این عرش توسط حاملان عرش حمل می شود و به همین دلیل در آیۀ پایانی سورۀ زمر می فرماید : ” وَتَرَى الْمَلَائِکَهَ حَافِّینَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ …” فرشتگان را میبینی که گرداگرد عرش حضور دارند و ” … یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ …”  و سرگرم تسبیح پروردگار هستند ” … وَقُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْحَقِّ …” و میان آنها از روی حق وحقیقت داوری می شود و ” … وَقِیلَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ ”  و این ندا در آن فضا دائماً طنین انداز است که ” … الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ ” .

اما در سورۀ غافر می فرماید ” الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ … ” کسانی که عرش خداوند را حمل می کنند و آنهایی که پیرامون آن عرشند ” … یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ … ” سرگرم تسبیج پرودگارهستند ” … وَیُؤْمِنُونَ بهِ… ” و به پرودگار ایمان دارند ” …وَیَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا … ” و دائماً در حال استغفار برای مؤمنان هستند و سخنشان و دعایشان و راز و نیازشان این است که ” …رَبَّنَا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ رَحْمَهً وَعِلْمًا …” ای پرودگار بزرگ با علم و با رحمت خودت ، همه چیز در احاطۀ توست یعنی اینجا احاطۀ دوصفت علم و رحمت خداوند را نشان می دهد یعنی رحمت خداوند بر همه چیز احاطه دارد اینجا می فرماید ” …وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ … ” شی به معنی موجود است ، شی یعنی چیزی که موجودیت وشیئیت دارد . پس رحمت تو بر همه چیز احاطه دارد. شی به معنی موجود است اما صفت جزء وجود است . یعنی صفت با بهتر بگوییم ویژگی صفت خداوند – چرا که علم خداوند صفت خداوند است- این است که شئیت ندارد بلکه عین خود وجود خداوند است یعنی خداوند که هستی مطلق است ، علم مطلق هم هست ، حیاه مطلق هم هست ، قدرت مطلق هم هست. پس صفت را با شیئیت به مفهوم یک موجود نمی شود توصیف کرد . اینجا می فرماید رحمت خداوند بر اشیاء احاطه دارد یعنی خداوند عضبش نسبت  به کسانی که ناکثینند ، مارقینند ، قاسطینند[۱] ، نسبت به کسانی که نقض عهد می کنند و غیره، اینها پاداش عمل خودشان را مطابق قوانین هستی دریافت می کنند ، اما درعین حال رحمت خداوند بر سایر صفاتی که نسبت به موجودات دارد ، غلبه دارد . پس اینجا می فرماید ” …وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ رَحْمَهً …”  و درعین حال خداوند با علمش به همۀ اشیاء احاطه دارد اینجا این دو صفت را که بیان می فرماید ناظر بر موجودات است یعنی خداوند در نگاه نسبت به موجودات هم علم کامل دارد ، یعنی علم محیط دارد که همه چیز در احاطۀ اوست و هیچ چیزی از علم خدا نمی تواند خودش را پنهان کند و مخفی نگاه دارد و نیز رحمت خداوند نسبت به همۀ اشیاء اینگونه است و با تکیه و با اشاره به رحمت خداوند است که آن فرشتگان که ” …حَافِّینَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ … ” هستند استغفار می جویند برای بندگان گناهکار یعنی موجوداتی که نقض عهد کرده اند مثلاً در سوره «یس» می فرماید ” أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یَا بَنِی آدَمَ أَنْ لَا تَعْبُدُوا الشَّیْطَانَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ “[۲] یعنی آیا من شما را از پرستش و عبادت شیطان منع نکردم و به شما ای بنی آدم یادآوری نکردم که شیطان دشمن آشکار شماست ؟ اما شما عهدتان را که با من بسته بودید شکستید . ملائک که ” “…حَافِّینَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ … ” هستند استغفار می کنند و می گویند آنها خطا کرده اند ، نقض عهد کرده اند، اما نظر به رحمتی که تو داری و برسایر صفاتت غلبه دارد ” … فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِیمِ ” اما کسانی که از میانۀ راه گناه خودشان برگشته اند از میانۀ راه خطای خودشان بازگشته اند و توبه کرده اند ” …الَّذِینَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِیلَکَ … ” و راه راستی را که تو معین کرده بودی، پیروی کرده اند “…قِهِمْ عَذَابَ الْجَحِیمِ ” آنها را حفظ کن از عذاب جحیم.

وبعد می فرماید ” وَقِهِمُ السَّیِّئَاتِ …” و از بدی ها حفظشان کن که دوباره به راه خطا بازنگردند ” … وَمَنْ تَقِ السَّیِّئَاتِ …” وقتی که از ارتکاب مجدد بدی ها حفظشان کنی ، ” … یَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمْتَهُ … ” آنگاه آنها را مورد رحمت قرار دادی ” …وَذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ ” و این یک رستگاری بزرگ است.

پس به این ترتیب مناجات می کنند و یک دعایی هم برایشان می خوانند ” رَبَّنَا وَأَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ …” یعنی پرودگارا آنها را در باغهای بهشت مینوی داخل کن ” … الَّتِی وَعَدْتَهُمْ … ” همان بهشتی که به ایشان وعده داده بودی ” … وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ … ” همراه با پدر و مادرانشان و اجدادشان ” …وَأَزْوَاجِهِمْ …” و همسرانشان ” …وَذُرِّیَّاتِهِمْ …” و فرزندانشان ” … إِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ” همانا که تو عزیز وحکیم هستی .

پس دعایشان این است که همۀ اعضاء یک خانواده را برای یک فردی که صلاح پیشه بوده و انسان صالحی بوده و اعمال صالحی انجام داده فرشتگان “…حَافِّینَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ … ” دعاء می کنند که همۀ آنها را داخل بهشت کن پدر و مادرانشان را و آباء و اجدادشان را و همسرانشان را و فرزندانشان را.

صدق الله العلی العظیم.

 

[1] برگرفته از فرمایش مولای متقیان علی بن ابی طالب علیه اسلام در نهج البلاغه خطبۀ شقشقیه ” فلما نهضت بالامر نکث طائفه و مرقت اخری و قسط اخرون” ترجمه : “پس چون به امر برخاستم  گروهی نقض بیعت کردند، گروهی از دین بیرون رفتند، و گروهی نیز سرکشی  کردند ” ناکثین آنهایی بودند که پیمان شکسته جنگ جمل را راه انداختند و مارقین همان خوارج بودند که از دین خارج شده راه افراط پیش گرفتند و قاسطین پیروان معاویه بودند که در جنگ صفین بر علیه امیرمؤمنان شرکت کردند .

[۲] سورۀ یس آیه ۶۰