متن نوشتاری تفسیر و شرح آیاتی از سوره مبارکه حجر

فرمایشات ماذون مکرم و دانشمند فاضل جناب آقای حاج دکتر سیدمصطفی آزمایش در مجلس فقری پنچشنبه ۲۲ فروردین ۱۳۹۸

۹۹۵

هو

۱۲۱

لَعَمْرُکَ إِنَّهُمْ لَفِی سَکْرَتِهِمْ یَعْمَهُونَ ﴿۷۲﴾

فَأَخَذَتْهُمُ الصَّیْحَهُ مُشْرِقِینَ ﴿۷۳﴾

فَجَعَلْنَا عَالِیَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَیْهِمْ حِجَارَهً مِنْ سِجِّیلٍ ﴿۷۴﴾

إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِینَ ﴿۷۵﴾

وَإِنَّهَا لَبِسَبِیلٍ مُقِیمٍ ﴿۷۶﴾

إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَهً لِلْمُؤْمِنِینَ ﴿۷۷﴾

صدق الله العلی العظیم

 

در این آیات شریفه که  از سورۀ مبارکۀ “الحجر”  پانزدهمین سورۀ قرآن مجید از جزء چهاردهم تلاوت  شد ،   راجع به سرنوشت کسانی که سرکشی می کردند و اتفاقی  که در نیتجۀ اعمالشان برایشان رخ داد و نهایتاً منجر به از بین رفتن آنها شد ،نکاتی بیان می شود.

قرآن مجید از وضیعت ایشان با این عبارات  تعبیر می کند و می فرماید : ای رسول اکرم به جان تو قسم  کسانی که ستمگری می کردند در مستی خودشان کورکورانه سرگردان بودند .

” لَعَمْرُکَ … ” یعنی بجان تو قسم ” … إِنَّهُمْ … ” همانا آن اشخاص ” … لَفِی سَکْرَتِهِمْ …”  در سرمستی خودشان ” … یَعْمَهُونَ ” گیج می  زنند  براستی آیا چشمانشان روی چه چیزی بسته بود ؟

براین واقعیت که اینکه پاداش عملشان بطور ناگهانی بر سرشان نازل می شود و درست در همان لحظه ای که تصور می کنند همه چیز را به دقت تحت نظر داشته و برهمه چیز اشراف دارند و بر همه چیز آگاهند ، به ناگاه و  یک دفعه  ” … مِنْ حَیْثُ لَا یَشْعُرُونَ “[۱] و ازجایی که ” … مِنْ حَیْثُ لَا یَعْلَمُونَ “[۲] و از یک نقطه ای که اصلاً فکرش را هم  نمی کنند یک بلایی بسرشان نازل می شود.

این است که می فرماید ” فَأَخَذَتْهُمُ الصَّیْحَهُ مُشْرِقِینَ  ” یعنی صاعقه ای  باصدایی دهشتناک ، در هنگام طلوع آقتاب بر سرشان فرود آمد  خانه هایشان در بر را گرفت : ” …فَأَخَذَتْهُمُ الصَّیْحَهُ …” ؛ صیحه صدای بسیار عظیمی است که بعد از فرود  صاعقه شنیده می شود و آن  رعدی که می پیچد و ناشی از آن دشارژ عجیب الکتریکی است که صورت گرفته است بنحوی که حتی کوهها را هم بلرزه در می آورد .

بعد ساعت وقوع  آن را مشخص می کند و می فرماید ” …مُشْرِقِینَ  ” یعنی دمدمای سحر بود که یکدفعه این بلا بر سرشان نازل شد و صیحۀ آن بلا که از آسمان بر آنها فرود آمد همه جا را بلرزه در آورد. آیا آن بلا چه بود که بر سرشان نازل شد ؟ می فرماید: ” فَجَعَلْنَا عَالِیَهَا سَافِلَهَا… ” عالی یعنی بالا و  سافل یعنی پایین ، عالی یعنی زبرو سافل یعنی زیر؛  ” فَجَعَلْنَا… ” یعنی ما قرار دادیم  ” … عَالِیَهَا سَافِلَهَا… ” یعنی زیر را به زبر و زبر را به زیر بردیم یعنی زیر و روشان کردیم.

” … وَأَمْطَرْنَا عَلَیْهِمْ ….” و باراندیم وقتی می گوید ” …وَأَمْطَرْنَا…”  یعنی باراندیم  هرچیزی که از آسمان به زمین فرود می آید مثل باران یا تگرگ یا برف یا یک شهاب سنگ یا هر چیزی که از بالا به پایین ببارد ،در زبان عربی به آن “مطر ” می گویند.  ” …وَأَمْطَرْنَا …” یعنی از بالا باراندیم حالا مثلا می گویند بمباران کردیم چه چیزی را از بالا به پایین باراندیم ؟ چه چیزی از آسمان بر سرشان فرود می آید ؟ آیا صاعقه بود ؟ آیا یک دشارژ الکتریکی بسیار نیرومند بود ؟ آیا تخلیۀ الکتریستیۀ ساکن بود؟ اینجاست که قرآن تصریح می کند و می فرماید ” … وَأَمْطَرْنَا عَلَیْهِمْ حِجَارَهً … ”  این حجاره از همان حجر می آید وحجر هم به معنی سنگ است سنگ یعنی چیز سخت و صلب چیز غیر مایع یعنی از آسمان ما سنگ بر سرشان باراندیم اما آیا این ها سنگهای آسمانی بوده است؟ چون بعضی اوقات در سال پیش می آید که کرۀ زمین در فضا از بخشی از فضا عبور می کند که که در معرض بارش سنگریزه های کیهانی قرار می گیرد که اصطلاحاً به آن “شهاب ثاقب”  یا “تیر شهاب” گفته می شود و در طول شب دیده می شود که ناگهان بارانی از جرقه ها در جو مشاهده می شود که حالت نزولی وقوسی دارد که پایین می اید . در اینجا  قرآن توضیح می دهد که نه ” … وَأَمْطَرْنَا عَلَیْهِمْ حِجَارَهً مِنْ سِجِّیلٍ  ” یعنی بر آنها حجاره هایی را که از “سجیل ” بود  باریدیم ، یعنی کسف نبود سنگ آسمانی نبود سجیل بود.

”  إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِلْمُتَوَسِّمِینَ  ” بر استی که عبرتی برای هوشیاران در این ماجرا وجود دارد . حال باید ببینیم که سجیل چیست تا برایمان مشخص شود یعنی بحث ما اینجا بر سر سجیل است.

این واقعه ای که قرآن بیان می کند، در شهر عموره واقع در ناحیه ای  که بعدها  شهر نینوا آنجا ساخته شد اتفاق افتاد و موجب شد که شهر عموره پس از زیرو رو شدن بطورکلی  نابود شده و ازبین برود .  کاوشهایی که اخیرا در آن منطقه انجام شده منجر به کشف آثاری شده است که  وجود یک چنین تمدن و یک چنین شهری را در آنجا تایید کرده و ما  اکنون قطعیت داریم که چنین رویدادی در آنجا رخ داده است .

اما حالا قرآن می فرماید ما بر سر آنها سنگهایی باریدیم که از سجیل بود .حالا باید ببینیم که سجیل چیست  مطلبی که اینجا بیان کردیم از سورۀ ” الحجر” یعنی سورۀ پانزدهم قران مجید بود  اما همین مطلب را قبلاً هم یکبار دیگر بعرض شما رسانده بودم که در سورۀ “هود” هم بیان شده است در آیۀ ۸۲ سورۀ هود می فرماید ”  فَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا جَعَلْنَا عَالِیَهَا سَافِلَهَا وَأَمْطَرْنَا عَلَیْهَا حِجَارَهً مِنْ سِجِّیلٍ مَنْضُودٍ ” و در تفاسیری که مفسران ارائه داده اند می گویند که این “سجیل منضود” یعنی یک شی سخت و صلب که لایه لایه باشد وقتی که می گوید  ” …حِجَارَهً مِنْ سِجِّیلٍ …” حجاره من سجیل یک شی سختی بوده و در عین حال لایه لایه هم بوده است یعنی مرکب  بوده و به نحوی ترکیب شده بود که لایه های مختلف داشته است  که در اثر اصابت ، در زمین فرو می رفته است و حالت احتراقی ایجاد می کرده است و زمین را  زیر و رو می کرده است . در سورۀ هود ” …حِجَارَهً مِنْ سِجِّیلٍ مَنْضُودٍ ” یعنی در اینجا حجاره  سجیل و منضود گفته شده است که خاصیتش آن است که همه چیز را زیر و رو کرده است.

در سورۀ الحجر در آیۀ ۷۴ زمانش را تعیین کرده است ” فَأَخَذَتْهُمُ الصَّیْحَهُ مُشْرِقِینَ  ” یعنی دمدمای سحر یعنی هنگامی که آفتاب از شرق در حال طلوع کردن بوده است این اتفاق رخ داده است  و تمدن سدوم وعموره زیرو و نابود شده است در سورۀ فیل هم یادآوری می کند که ” تَرْمِیهِمْ بِحِجَارَهٍ مِنْ سِجِّیلٍ ” یک سپاهی از فیل و فیلسوار در اثر اصابت حجاره من سجیل زیرو رو شده است .

اما سجیل یعنی چه ؟ سجیل یک واژۀ عربی نبوده و دخیل[۱] در زبان قرآنی است سه بار در قرآن مجید بکار رفته است : در سورۀ هود در سورۀ الحجر و در سورۀ فیل. تحقیقات نشان می دهد که این واژه یک واژۀ مرکب و در اصل فارسی است و در حقیقت ترکیبی از دو واژۀ “سنگ”  و ” گل” می باشد  که می شود ” سنگ گل ”  که در زبان عربی به “سجیل” تبدیل شده و  حرف ” ج”  نیز در آن   مشدد است. “سنگ گل” یا همان “سجیل” داری  ترکیب خاص شیمیایی بود و که در آن با ترکیب عناصر خاصی ، گلوله هایی درست کرده بودند که وقتی آن ها را با منجنیق یا هر وسیله دیگری پرتاب می کردند ، به هرجا که فرود می آمدند با اثر احتراقی ناشی از ترکیب خاص عناصر آن، باعث ایجاد آتش سوزی می شد که نهایتاً بویژه برای  تخریب  باروها و دیوار های دفاعی قلعه ها مورد استفاده می گرفت.

اگرچه در آن زمان عموماً این گلوله ها را با منجنیق پرتاب می کردند اما در قرآن صحبت از پرتاب با منجنیق نیست بلکه  از وسایل طیاری صحبت می شود که این گلوله ها را از آسمان فرو باریدند توضیح بیشتر در این مورد را ما می توانیم در عهد عتیق مشاهده کنیم.  در آنجا بصراحت نوشته شده که : “خداوند از آسمان آتش و گفریت فراوان بر سراسر شهر سدوم  بارید[۳]  گفریت همان کبریت است یعنی گوگرد یعنی در ترکیب سجیل مواد آتشزا وجود داشته است که در توارت از آن به گفریت تعبیر شده است  که دارای یک  ترکیب شیمیایی بوده چنانکه وقتی به چیزی یا جایی برخورد می کرده منفجر شده ایجاد حرارت می کرده است.

به این ترتیب ما میبینم که واژۀ “سجیل”  در حقیقت  واژۀ دخیل در قرآن مجید است که در قرآن مجید سه بار بکار رفته است که دو بار آن مربوط می شود به چگونگی زیر و رو شدن  و از میان رفتن تمدن سدوم  و عموره  در شرایطی که ستمگرانی که در آنجا حاکم بودند بهیچ عنوان انتظار یک چنین واقعه ای را نداشتند والبته پیش از آنکه یک چنین اتفاقی بیفتد مرسلون به آنجا فرستاده شده بودند که مردم شهر را هشیار بکنند و هشدار بدهند که سحرگاه در شهر نباشند و شهر را ترک کنند  اما کسی گوش به ایشان نداد و همه بی اعتنایی کردند و به این دلیل است که قرآن خطاب به پیامبر می فرماید :” لَعَمْرُکَ إِنَّهُمْ لَفِی سَکْرَتِهِمْ یَعْمَهُونَ  ” آنها غرقه در ورطۀ نابینایی   داشتند در سرمستی ناشی از نابینایی خودشان سیر می کردند و هرگز تصور چنین اتفاقی را نمی کردند و ناگهان این اتفاق برایشان افتاد و این دقیقا نظیر همان اتفاقی است که برای اصحاب فیل افتاد.

 

 

چراکه  اصحاب فیل  برای حمله به سرزمینی بی دفاع و به خاک کشیدن آنجا و در توبره کردن خاک خانۀ کعبه در مکۀ معظمه به آنجا هجوم آوردند و هیچ سدّی را  هم در برابر خودشان نمی دیدند اما ناگهان از راه آسمان مورد حملۀ ابابیل طیاری قرار گرفتند که آنها را با ” سِجِّیلٍ مَنْضُودٍ ”  مورد حمله قرار دادند که “…کَعَصْفٍ مَأْکُولٍ ” طومارشان را در هم پیچید

 

[1] واژه‏های دخیل قرآن، آن گروه از واژگان غیر عربی وارد شده به زبان عربی است که با تغییراتی در قرآن بکار رفته است.

[۱] سورۀ نحل آیه ۲۶ ” قَدْ مَکَرَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَأَتَى اللَّهُ بُنْیَانَهُمْ مِنَ الْقَوَاعِدِ فَخَرَّ عَلَیْهِمُ السَّقْفُ مِنْ فَوْقِهِمْ وَأَتَاهُمُ الْعَذَابُ مِنْ حَیْثُ لَا یَشْعُرُونَ”

[۲]  سورۀ اعراف آیۀ ۱۸۲ ” وَالَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَیْثُ لَا یَعْلَمُونَ”

[۳] سفر پیدایش فصل ۱۹ آیه ۲۴ : آنگاه خداوند بر سدوم و عموره، گوگرد و آتش، از حضور خداوند از آسمان بارانید.