۲۰ مهرماه روز بزرگداشت حافظ شیرازی
از شعر و تاثیر اشعار و تفکر حافظ بر نسل‌ها سخن و ادب پارسی سخن‌ها گفته شده اما در این مجال به بررسی طرح مقبره حافظ می‌پردازیم.
اندیشکده توانا – این آرامگاه یکی از زیباترین بناهایی است که به دلیل معماری خاص خود، توجه بسیاری را به خود جلب می‌کند.
آن‌چه که امروز به عنوان آرامگاه حافظ در شیراز وجود دارد، بنای ساخته شده در سال ۱۳۱۴ شمسی است. در آن سال علی‌اصغر حکمت، وزیر فرهنگ وقت با همکاری علی ریاضی، رییس فرهنگ استان فارس و با نظارت علی سامی، محقق، باستان‌شناس و استاد دانشگاه، طرحی را که آندره گدار، ایران‌شناس و معمار فرانسوی پیشنهاد کرده بود، روی آرامگاه حافظ پیاده کردند. در ساخت این آرامگاه از معماری دوره‌ی زندیه الهام گرفته شده است.
شاید بسیاری ندانند که طراح آرامگاه حافظ و بسیاری از بناهای ایرانی، یک فرانسوی ِ دوست‌دار ایران است. آن‌چه امروزه به عنوان آرامگاه حافظ در شیراز وجود دارد، در سال ۱۳۱۴ شمسی ساخته شده است. در این سال علی‌اصغر حکمت، وزیر فرهنگ زمان با همکاری علی ریاضی، رئیس فرهنگ استان فارس و با نظارت علی سامی، محقق و باستان‌شناس و استاد دانشگاه، طرحی را که آندره گدار، ایران‌شناس و معمار فرانسوی پیشنهاد کرده بود، روی آرامگاه حافظ پیاده کردند. در ۲۱ اردیبهشت سال ۱۳۱۳ شمسی به دستور رضا شاه و توسط آندره گدار، ساخت «موزه ی باستان ایران» آغاز شد. ساختمان این موزه در سال ۱۳۱۶ به پایان رسید و موزه برای بازدید عمومی افتتاح شد. زمینی که به این موزه اختصاص یافته بود ۵۵۰۰ متر مربه بود که ۲۷۴۴ مترمربع زیر بنای این موزه است. آندره گدار در طراحی ساخت موزه به کاخ کسری در شهر تیسفون در دوره‌ی ساسانی نظر داشته است.
آندره گدار که بود؟
آندره گدار در سال ۱۸۸۱ میلادی در شهر چومونت در کشور فرانسه به دنیا آمد. او در دانش‌کده‌ی هنرهای زیبای پاریس در رشته‌ی معماری و باستان‌شناسی تحصیل کرد. او باستان‌شناس و معمار و متخصص در صنایع اسلامی و ایرانی و خاور میانه بود. بیشتر وقت گدار در زندگی در پرداختن به باستان‌شناسی و معماری در خاورمیانه، خصوصا ایران گذشت. گدار در اوایل دوره‌ی پهلوی به ایران آمد و به استخدام دولت ایران درآمد. او در ایران مسئولیت‌هایی از قبیل «مدیر اداره عتیقیات» (باستان‌شناسی و موزه)، «فعالیت‌های پژوهشی و شناسایی و ثبت آثار فرهنگی ایران»، «انتشار نشریه‌ی باستان‌شناسی» با همکاری هم‌سرش یدا گدار و ماکسیم سیرو، «بنیان‌گذاری دانش‌کده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران»، «ریاست و استادی دانش‌کده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران» و …داشته است. گدار در ابتدا به دعوت دولت وقت ایران و جهت سازماندهی و راه‌اندازی اداره کل باستان‌شناسی به ایران آمد.
او در مدت زمان ۳۲ سال که در ایران اقامت داشت با فعالیت‌های باستان‌شناسی و معماری خود خدمات شایانی به تاریخ و فرهنگ ایران کرد. آندره گدار در یکی از آخرین مکاتبات خود با نخست‌وزیر وقت ایران که نشان از دغدغه‌های او دارد چنین می‌گوید: «اگر چه کلیه طرح‌های مورد نظر خود را نتوانستم در ایران محقق سازم ولی توانستم کارهای مفیدی برای ایران انجام دهم: بنیان‌گذاری اداره خدمات باستان‌شناسی، تاسیس موزه باستان‌شناسی [ایران‌شناسی]، بازسازی ارزش‌مندترین ابنیه تاریخی، تهیه طرح‌های کلی دانشگاه تهران، ایجاد اداره انتشارات خدمات باستان‌شناسی که دیگر به جای زبان فرانسه از زبان فارسی استفاده می‌شود. با این حال چند طرح که برایم بسیار با اهمیت بود با کمال تأسف رها شده است. در این نامه بیشتر تأکیدم بر موزه باستان شناسی تهران است. ۲۰ سال از عمر آن می‌گذرد. احتیاج به تجدید نظر و تکمیل دارد. تجهیزات مورد نیاز آن هنوز تأمین نشده است. احتیاج به نصب شبکه‌ی برق و بهبود سایر مسائل ظاهری دارد که بسیار مورد توجه ایرانیان و خارجیان خواهد بود… سازماندهی مجدد و اقدام تازه برای معرفی مجموعه‌ها و انتشار کاتالوگ با ویرایش جدید و چاپ مطلوب همراه با تصاویر زیبا، سود هنگفتی برای تبلیغ ایران در خارج خواهد داشت.»
گدار در ایران کارهای فراوان فرهنگی و باستان‌شناسی به سامان رساند که یادگار برجسته و مهم او را که هنوز قطب فرهنگی تهران است می‌توان دانشگاه تهران و نقشه‌ی عمومی آن و برخی دانش‌کده‌ها و تالارهای آن دانست. از سویی بسیاری، ترکیب هم‌دلانه‌ی سنت و معماری در مقبره ی حافظ را یکی از بزرگ‌ترین موفقیت‌‌های آندره گدار به شمار می‌آورند. این کلاه فرنگی که از همه جهات باز است و در باغ بهشت‌آسای حافظیه شیراز قرار گرفته است تسلط کم‌نظیر معمار آن در استفاده از سنت‌های ایرانی را به تصویر می‌کشد.
طرح بنای دبیرستان ایران‌شهر یزد از دیگر بناهایی است که گدار طراح آن بوده است. این دبیرستان اولین دبیرستانی است که در شهر یزد ساخته شد. این دبیرستان در زمره‌ی آثار تاریخی ایران ثبت سازمان میراث فرهنگی ایران شده است. ساختمان این دبیرستان از طاق‌های ضربی و با معماری تعداد کثیری از استادکاران یزدی از جمله علی‌اکبر خرمی، محمد خوش‌زبان، محمدابراهیم رمضان‌خانی و با طراحی آندره گدار و با خشت و گِل و آجر ساخته شده است. مساحت این دبیرستان ۱۵ هزار متر مربع است.
گدار هنگامی که در سال ۱۳۰۶ مدیریت اداره‌ی باستان‌شناسی ایران را عهده‌دار شد شروع به ترمیم آثار تاریخی ایران کرد. پس از تصویب قانون عتیقیات در آبان‌ماه ۱۳۰۹ در مجلس شورای ملی و پس از تصویب آئین‌نامه‌های آن در آبان ۱۳۱۱ و بر طبق ماده‌ی اول آن تمام آثار صنعتی و ابنیه و اماکن که تا پایان دوره‌ی زندیه در کشور ایران احداث شده بود اعم از منقول و غیرمنقول جزء آثار ملی ایران محسوب شد و به دولت سپرده شد و در این زمان به آندره گدار دستور داده شد تا فهرستی از آثار ملی ایران تهیه کند و به دولت معرفی نماید.
سه تپه‌ی تاریخی سلیمان تپه، زیرز، مازیر و یا زیر تپه تخستین اثر ملی ایران هستند که به پیشنهاد گدار در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. علاوه بر گدار این هیئت‌هایی را تشکیل داد تا بتواند به تعمیر بناهای تاریخی بپردازد و این‌گونه شد که مسجد جامع شیراز و مسجد شاه اصفهان و مسجد شیخ لطف‌الله و بناهای دیگری که در آستانه‌ی نابودی بود مورد مرمت قرار گرفت.
آندره گدار از اولین کسانی بود که نسبت به مفرغ‌های لرستان که پس از آن بسیار مورد علاقه‌ی موزه‌ها و مجموعه‌داران قرار گرفت، توجه ویژه‌ای کرد. او در سال ۱۹۳۱ کتاب خود با عنوان «مفرغ‌های لرستان» را به چاپ رساند. گدار در سال ۱۳۱۳ مجله‌ای با عنوان «راه‌نمای تاریخی ایران» به زبان فرانسه منتشر کرد که توسط «غلام‌رضا رشید یاسمی» نویسنده و مورخ ایرانی به زبان فارسی برگردانده می‌شد. از آثار گدار که به فارسی نیز ترجمه شده است می‌توان به کتاب «آثار ایران» در ۴ جلد اشاره کرد که به تفصیل به معرفی آثار تاریخی ایران پرداخته است. آندره گدار در سال ۱۹۶۵ در فرانسه درگذشت.