قسمت یازدهم بخش اول؛ «نماز و اسرار یوگا»
“سمهیتا” که نخستین بخش از “ریگ ودا ” ، نخستین مجلد از مجموعه چهارگانۀ ودایی است دارای ده بخش یا “ماندالا” به چم دایره است.
واژه ماندالا تحت عنوان “مندلی” وارد زبان فارسی نیز شده و معماران و نیز روانشناسان با آن آشنایی کامل دارند.
به این موضوع بعدا بطور مفصل پرداخته می شود.
نخستین ماندالا با سرودی در تقدیس “آگنی” ایزد آتش که دریافت کنندۀ قربانی هاست آغاز می شود:
ستایش آگنی را
که برگزیدۀ خدا و وزیر “قربانی” اوست
تقدیم قربانی به او در بردارنده ثروت بیکران است
“آگنی” درمتون ودایی “ایزد آتش” است و پس از “ایندرا”، مهمترین ایزدان است.
“آگنی ” وزیر ایندار در امور “قربانی” است.
او همچنین پیام آور میان انسانها و سایر ایزدان است، به همین سبب قربانی‌ها در آئین های ودایی در آتش ریخته میشوند تابه جهان دیگر برده شوند. واژه “آگنی”از ریشه سانسکریت “آج” به چم راندن و نیز حرکت بوده و در زبان های اروپایی “اگنس” و “اگنیس” تلفظ می شود.
نظر به اهمیت بار فلسفی این واژه، بحث “واژه شناختی” آن اختصاصاً ذیل مبحث تاویل و تفسیر متون ودایی ارائه می گردد.
قربانی مضمون اصلی تعلمیات ودایی است.
سایر وداها نیز در تشریح ، تشریع و تبیین مراحل انجام مراسم قربانی نگاشته شده اند که به همه آنها یک به یک پرداخته خواهد شد.
لازم بذکر است در کنار متون ودایی، ” قربانی”، مضمون اصلی سایر ادیان شناخته شده بشر نیز می باشد.
بعنوان مثال، مسحیان معتقدند خدای بزرگ با منتهای محبت اجازه داد تا فرزند برگزیده اش عیسی مسیح به منظور آمرزش گناهان بشریت به شکل دردآوری “قربانی” شود.
همچنین روایتهای مسلمانان و یهودیان نیز از اقدام ابراهیم برای قربانی کردن فرزندش تقریباً یکسانند.
لذا بنظر می رسد قربانی کردن انسانها در آن ایام ، امری رایج و موجه بوده است.
ناگفته نماند قربانی کردن انسان بطور بسیار گسترده و البته همزمان در میان سایر اقوام دیگر نظیر آزتک ها و اینکاها در آنسوی جهان و تمدن آشور و حتی یونان و روم در این سوی جهان نیز رواج داشته است.
آخرین نمونه آن روایتی است که از نذر عبدالمطلب جد پدری پیامبر برای قربانی کردن آخرین فرزندش عبدالله پدر پیامبر اسلام حکایت می کند.
قدمت “قربانی” به درازای عمر بشر است.
در قرآن مجید سوره مائده آیه ۲۷ می فرماید :
وَاتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ ابْنَیْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِمَا وَلَمْ یُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ قَالَ لَأَقْتُلَنَّکَ قَالَ إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ
بر آنها داستان دو پسر آدم را به راستی برخوان آن هنگام که قربانیى پیش آوردند پس از یکى از آن دو پذیرفته شد و از دیگرى پذیرفته نشد گفت حتما تو را خواهم کشت گفت خدا تنها از پارسایان مى پذیرد.
در قرآن مجید از نحوه پذیرش “قربانی” فرزندان آدم علیه السلام سخن به میان نیامده است ولی در تفسیر مجمع البیان صفحه ۲۸۳ منقول است که هابیل بهترین گوسفندش و قابیل نیز بدترین گندمش را برای قربانی بر بلندیی نهادند و آتشی از آسمان بیامد و قربانی هابیل را سوزاند و اینگونه معلوم شد قربانی او پذیرفته شده و قربانی قابیل مورد قبول واقع نشده است.
گذشته از آنکه مفهوم “قربانی” مضمونی محوری در تمامی ادیان است تقدیم آن به آتش نیز در تمام ادیان ونحلۀ های آئینی وجودداشته است.
در تورات آمده است :
و نوح مهرابی/محرابی برای خدا بنا کرد، و از هر بهیمه پاک و ازهر پرنده پاک گرفته ، قربانی های سوختنی بر مهراب گذرانید.
تورات همچنین در بارۀ ابراهیم می گوید :
…:اکنون پسر خود را، که یگانه با تُست و او را دوست می داری ، یعنی اسحاق را بردار و به زمین موریا برو، و او را در آنجا، بر یکی از کوههایی که به تو نشان می دهم ، برای قربانی سوختنی بگذران.
نکتۀ قابل توجه در روایتهای توارت از موضوع “قربانی ” ، ذکر عبارت “قربانی سوختنی ” است.
این ترکیب بیش از ۸۵ بار در تورات بکار رفته است و نشاندهندۀ آن است که قربانی ها باید حتما در آتش سوزانده می شدند و بعبارتی به آتش تقدیم می شدند آنچنانکه قربانی هابیل به نشانه قبولی در آتش سوزانده شد.
حتی از دقت در آیه تورات در مورد قربانی کردن اسحق بر می آید که ابراهیم قصد داشت پس از قربانی کردن فرزندش اسحق (از نظر توارت) جنازه او را بسوزاند.
لذا بنظر می رسد که احترام به “آتش” مختص هندیان و ایرانیان نبوده در میان تمامی اقوام بشر رواج داشته است و احتمالا یادگاری از پذیرفته یا مردود شدن قربانیان تقدیمی فرزندان آدم بوده است. (در آن سوى اقیانوسها و در ینگه دنیا نیز آزتک ها باانجام مراسم مخوف و دهشتناک پس از قربانی کردن “میمون” یا”انسان” ، قلب او را در آورده ابتدا روبه خورشید نگاه می داشتند تا از خون تهی شود سپس آنرا در آتش می انداختند تا سوخته و خاکستر و فدیهء آتش گردد.)
در سنت ودایی نیز چنانچه یاد شد قربانى به آتش تقدیم میشود.
اما بطور مطلق قربانى حیوانى در این سنت وجودندارد.
بلکه طى مراسمى خاص در ساعات معینى از شبانروز انواع میوه ها (نارگیل و سیب و میوه های دیگر) به آتش سپرده میشود، تداوم این مراسم از دیرباز تاکنون ثابت میکند که سنت ودایی در “تقدیم قربانی به آتش” پایه هاى محکم و استوارى دارد.
همانگونه که بارها در این نوشتار بیان شده است، محتوای متون ودایی پیش از آنکه نگاشته شوند برای مدتی نامعلوم (هزاران سال) سینه به سینه (یا احتمالا در اشکال دیگری که در حال حاضر برای ما نامعلوم است) ثبت و ضبط شده و نسل به نسل انتقال یافته بودند.
بنا براین نباید به آنها ساده انگارانه نگریست.
مقاله ای بقلم یحیی خوشمرام
ادامه دارد …
از همین نویسنده بیشتر بخوانیم :
نماز و اسرار «یوگا»؛ بقلم یحیی خوشمرام
بخش چهارم ؛ «نماز و اسرار یوگا»
بخش پنجم – قسمت اول ؛ «نماز و اسرار یوگا»
بخش پنجم – قسمت دوم ؛ «نماز و اسرار یوگا»
بخش پنجم – قسمت سوم ؛ «نماز و اسرار یوگا»
قسمت هفتم بخش اول ؛ «نماز و اسرار یوگا»
قسمت هفتم بخش دوم ؛ «نماز و اسرار یوگا»